रंगभूमीवरचे शरद तळलवकर

मराठी रंगभूमीच्या इतिहासातील शरद तळवलकर हे एक मोठे नाव आहे, म्हणजे केवळ अक्षरांनीच नाही, तर त्यांच्या अभिनयक्षमतेने व्यापलेले असे हे मोठे नाव. प्रत्यक्ष नावात कोणताही काना, मात्रा, वेलांटी, उकार असला विकार नसलेला निर्विकार कलाकार म्हणजे शरद तळवलकर. असंख्य चित्रपटांतून त्यांनी भूमिका केल्या असल्या तरी मूळचा रंगभूमीवरचा हा महान कलाकार.

चेहºयावरील भावातूनच विनोद आणि वेदना दाखविणारे शरद तळवलकर विनोदी अभिनेता म्हणून अभिनय करतानाच ते दु:खद प्रसंगातही हेलावून टाकणारे त्यांचे भाव चेहºयावर दाखवीत. शरद तळवलकर हे नाव मराठी चित्रपटसृष्टीशी निगडित असले तरी त्यांचे स्वत:चे नाट्यवेड हे प्रख्यात होते. शालेय जीवनात म्हणजे पुण्याच्या भावे स्कूलमध्ये ऐनवेळेस रणदुदुंभी नाटकातील शिशुपाल आणि साष्टांग नमस्कार या नाटकातील भद्रायु भाटकर ही पात्रे त्यांनी अतिशय सुंदर रितीने रंगविली होती. इथूनच त्यांच्या रंगभूमीच्या प्रवासाला सुरुवात झाली.

कित्येकदा लहान-मोठी किंवा अगदी पडदा उघडताना ऐनवेळी अशा भूमिका रंगवून त्यांनी आपले नाव नाट्यवर्तुळात सर्वतोमुखी केले. पुढे केशवराव दात्यांच्या नाट्यविकास मंडळीत त्यांनी नोकरी केली. छापील संसार नावाच्या पहिल्या व्यावसायिक नाटकात त्यांनी काम केले. हा अभिनयाचा छंद जोपासत असताना त्यांनी मिलिटरी अकाऊंट्‌समध्ये नोकरी केली. त्यावेळेस त्यांचे शिक्षणही सुरू होते.

विनोदी अभिनेता म्हणून त्यांनी केलेला पहिला चित्रपट होता माझा मुलगा. तिथून सुरू झालेला विनोदी अभिनेत्याचा प्रवास शेवटपर्यंत सुरूच होता. नाट्य आणि चित्रपट दोन्ही क्षेत्रांत त्यांनी आपल्या अभिनयाचा प्रभाव पाडला होता. बालगंधर्वांसारख्या नटश्रेष्ठाबरोबर एकच प्यालातील रंगवलेली तळीरामाची भूमिका बालगंधर्वांच्या शाबासकीला पात्र ठरली. त्यानंतर अनेक सिंधू झाल्या, पण बालगंधर्वांनंतर कान्होपात्रा ते मधुवंती दांडेकर अशा अनेक सिंधू झाल्या, तरी तळीराम हा शरद तळवलकरांचाच कायम होता. या तळीरामावर त्यांची चांगलीच छाप होती.

साहित्यसम्राट आचार्य अत्रे यांच्या लग्नाची बेडी या नाटकातला गोकर्ण शरद तळवलकरांनी आपल्या ठसकेबाज शैलीत रंगवून अविस्मरणीय केला. इंदू नावेलकर आणि शरद तळवलकर ही जोडी एकच प्यालामधील गीता आणि तळीराम, तर लग्नाची बेडीत गोकर्ण आणि गार्गी अशी गाजली होती. याशिवाय शरद तळवलकरांनी पुणे आकाशवाणी केंद्रावर नाट्यनिर्माते म्हणून केलेले त्यांचे कार्य मोलाचे होते. त्यांच्या काळातील नभोनाट्ये हा श्रोत्यांच्या आवडीचा विषय होता. कलाकार ही नाट्यसंस्था त्यांनी उभारली.

काही काही नाटके तर १९७०-८० च्या दशकात खास शरद तळवलकरांसाठी लिहिली होती. वसंत सबनीस यांनी आप्पाजींची सेक्रेटरी हे नाटक खास शरद तळवलकर यांचा चेहरा समोर ठेवून लिहिल्यासारखे वाटते. यात आपले टक्कल झाकण्यासाठी वापरलेला विग आणि त्यातून होणारी विनोदनिर्मिती प्रेक्षागृहाची छतं उडवणारी असायची. आप्पाजींची सेक्रेटरीत आपल्याला कशी सेक्रेटरी हवी याची जाहिरात देण्यासाठी केलेला पांचट अभिनय प्रेक्षकांमधून हास्याची कारंजी नाही, तर धबधबे उडवत असे. सेक्रेटरी कशी सशस्त्र हवी हे वाक्य उच्चारत असताना केलेले हावभाव अत्यंत अफलातून होते. प्रत्यक्षात सेक्रेटरी म्हणून शलाका या तत्कालीन सेक्सी अभिनेत्रीची एंट्री झाल्यावर रसिक प्रेक्षक शिट्टी घालत असे. मग शरद तळवलकर आणि शलाका यांच्यातील धमाल रंगभूमीवर पाहायला मिळायची.

सखी शेजारणी नाटकातही त्यांनी अशीच धमाल उडवून दिली होती. याशिवाय घरोघरी हीच बोंब या नाटकातील त्यांची दाजीबाची भूमिका अत्यंत गाजली होती. ही नाटके त्यांनी इतक्या उंचीवर नेऊन ठेवली की, या विनोदी नाटकांचे नंतर पुनरुज्जीवनच झाले नाही. अर्थात यात लता थत्ते यांची राधाकाकू आणि शरद तळवलकर यांचा दाजिबा ही जुगलबंदी प्रेक्षकांना गुंगवून ठेवत असे. हे नाटकही वसंत सबनीस यांनी शरद तळवलकरांना समोर ठेवून लिहिल्यासारखेच वाटायचे.

संगीत संशयकल्लोळ या नाटकातील शरद तळवलकरांचा फाल्गुनराव हा अत्यंत नैसर्गिक अभिनयाचा नमुना होता. तशी भूमिका कोणीच केल्याचे जाणवत नाही. चार वर्षांपूर्वी प्रशांत दामलेंनी हे नाटक नव्या स्वरुपात आणले, पण त्यात फक्त राहुल देशपांडे हेच खास आकर्षण होते. शरद तळवलकरांनी एका उंचीवर नेऊन ठेवलेली फाल्गुनरावाची भूमिका प्रशांत दामलेंना गाठता आली नाही हे निर्विवाद सत्य आहे, पण चित्रपट क्षेत्रात विनोदी आणि चरित्र भूमिका करत असताना सातत्याने रंगभूमीवर प्रयोग करण्याचे काम शरद तळवलकरांनी केले होते. अचूक शब्दफेक, टायमिंग याबाबत तर काही बोलायलाच नको.

करायला गेलो एक या बाबुराव गोखले यांच्या नाटकात स्वत: बाबुराव गोखले, राजा गोसावी आणि शरद तळवलकर यांची विनोदाची जुगलबंदी अफलातून होती. यात शरद तळवलकर यांनी शंखनाद ही वर्तमानपत्रातील उपसंपादकाची भूमिका केली होती. प्रत्येक संवाद हा बातमीच्या स्वरूपात बोलण्याची त्यांची ती स्टाइल प्रेक्षकांना खूप आवडली होती.

या विनोदी कलावंताला नाट्यसृष्टीत मानाचा समजला जाणाºया ‘विष्णुदास भावे’ पुरस्काराने गौरविले गेले. विनोदासाठी त्यांनी आपल्या टकलाचा वापर नेहमीच चांगल्या प्रकारे करून घेतला होता. ते आपले बलस्थान असल्याचे ते मानायचे. एका मुलाखतीत तुम्हाला टकलामुळे कधी त्रास झाला नाही का? लहान वयात मोठ्या वयाच्या माणसाच्या भूमिका कराव्या लागल्या असे वाटते का? यावर त्यांनी अत्यंत मार्मिक उत्तर दिले होते. टकलाचा मी भूमिकांसाठी फायदाच करून घेतला. फक्त वास्तव जीवनात सकाळी झोपेतून उठल्यावर तोंड कुठपर्यंत धुवायचे असा प्रश्न पडतो, असे सांगून समोरच्यांना हसवले होते.

प्रफुल्ल फडके/ तिसरी घंटा

9152448055