दादांचा संगीतकार

ज्येष्ठ संगीतकार राम लक्ष्मण यांचे शनिवारी निधन झाले. मराठी, हिंदी, भोजपुरी अशा असंख्य चित्रपटांना संगीत देऊन राम-लक्ष्मण यांना देशभर ख्याती मिळाली असली, तरी ते आमच्या दादा कोंडकेंचे संगीतकार होते. त्या दादांचे संगीतकार गेले याचे वाईट वाटले, कारण दादा हे रत्न पारखी होते. आपल्या हिट गाण्यांसाठी असा संगीतकार तयार करण्याचे काम दादांनी केले होते. म्हणूनच राम-लक्ष्मण या नावाशी दादा कोंडकेंचे आणि मराठी माणसाचे नाते जोडलेले आहे. आज हे नाते लक्ष्मण यांच्या निधनाने दुरावले आहे. लक्ष्मण यांचे मूळ नाव विजय पाटील. जेव्हा विजय पाटील मुंबईत आले, तेव्हा त्यांची ओळख सुरेंद्र हेंद्रेंशी झाली. ते बासरी वाजवत. एका कार्यक्रमात दादा कोंडके यांनी विजय पाटील आणि सुरेंद्र हेंद्रेंना आपल्या पुढच्या सिनेमाला संगीत देण्याची आॅफर दिली. विजय पाटील यांना घरात लखन म्हणत. तेवढेच दादांनी लक्षात ठेवले आणि या जोडगोळीचे नामकरण राम-लक्ष्मण असे करून टाकले. नंतर किडनीच्या आजाराने सुरेंद्र हेंद्रे यांचे निधन झाले. याच काळात एजंट विनोदचे काम मिळाले; पण हेंद्रेंच्या अनुपस्थितीत नुसत्या लक्ष्मण नावाने संगीत देणे विजय पाटील यांना बरोबर वाटेना. त्यामुळे त्यांनी राम-लक्ष्मण नाव कायम ठेवले; पण दादांच्या चित्रपटात राम-लक्ष्मण यांच्या संगीताचा ठसा अगदी स्पष्टपणे जाणवतो. तुमचं आमचं जमलं चित्रपटात झाल्या तिन्ही सांजा करून शिंगार मध्ये जी बासरी वाजली आहे ती संगीतकार राम यांची होती, तर ठेका लक्ष्मण यांचा. इथूनच हे सूर जुळले आणि राम-लक्ष्मण हे नाव अजरामर झाले.

अशा या ठेकेबाज गाणी देणाºया संगीतकाराने वयाच्या ७९व्या वर्षी नागपूरमध्ये अखेरचा श्वास घेतला. गेल्या काही दिवसांपासून लक्ष्मण यांची प्रकृती खालावली होती. शनिवारी पहाटे त्यांची प्राण ज्योत मालवली. गेल्या काही दिवसांपासून ते मुलाकडे नागपूरमध्येच राहत होते; पण त्यांचे मुंबई आणि बॉलीवूडशी नाते अतूट होते. लक्ष्मण यांचं खरं नाव विजय काशीनाथ पाटील. वयाची विशी ओलांडल्यावर विजय पाटील नागपूरहून घर सोडून मुंबईला आले. आत्मविश्वासाच्या जोरावर त्यांनी बॉलीवूडच्या मोहमयी दुनियेत प्रवेश तर मिळवलाच; पण स्वत:चा स्वतंत्र ठसाही उमटवला. विजय पाटील म्हणून नाही, तर संगीतकार राम लक्ष्मण म्हणून. राम लक्ष्मण यांच्या नावावर एक दोन नाही, तर तब्बल ९२ चित्रपट आहेत. मराठीतच नाही, तर हिंदीतही त्यांनी एकाहून एक सरस, सुपरहिट गाणी दिली.

दादा कोंडके यांच्या पांडू हवालदार. तुमचं आमचं जमलं, राम राम गंगाराम, बोट लावीन तिथं गुदगुल्या, आली अंगावर असे एकाहून एक धमाल सिनेमे आणि त्यातील अफाट गाणी राम-लक्ष्मण यांनी दिली. माझ्या कुलपाची चावी हरवली, कोतवाल तुम्ही डायरीत केस न्हाइंलिवली हे गाणं ज्या पद्धतीने राम-लक्ष्मण यांनी संगीतबद्ध केले आहे त्याला तोड नाही. दादा कोंडके म्हटल्यावर ढगाला लागली कळं पाणी थेंब थेंब गळं हे गाणं समोर येतेच. हे अजरामर गीतही राम-लक्ष्मण यांनीच केलेले आहे. दादांच्या सुपरहिट गाण्यांमध्ये राम-लक्ष्मण यांच्या संगीताचा फार मोठा वाटा आहे. त्यामुळे दादांचा संगीतकार हीच त्यांची खरी ओळख आहे. तुमचं आमचं जमलं मधलं चंदनाच्या पाटावर हे गाणं आणि अंजनीच्या सुता तुला रामाचं वरदान या गाण्याशिवाय गेल्या ४५ वर्षांत महाराष्ट्रातली एकही हनुमान जयंती साजरी झालेली नाही.

हीच परिस्थिती राजश्री प्रॉडक्शनच्याही बाबतीत. राजश्रीचा सिनेमा म्हटला की, राम-लक्ष्मण यांचे संगीत हे समीकरण नुसते रुढच झाले नाही, तर यशस्वीही झाले. १९७६ मध्ये त्याची सुरुवात झाली आणि साँच को आँच नही, तराना, मैने प्यार किया, हम आपके हैं कौन, हम साथ साथ हैं या सिनेमांना त्यांनी संगीत दिले. राजश्रीचे चित्रपट हे नेहमीची संगीतप्रधान चित्रपट असतात. त्यामुळे प्रारंभीच्या काळात त्यांना हिरो-हिरॉईन कोण आहे हे गरजेचे नव्हते. ओठांवर रुळणारी सुंदर सुश्राव्य गाणी असली की, चित्रपट हिट होतो, हा राजश्रीचा फॉर्म्युला. त्यामुळेच हिंदीत सचिन, अरुण गोविल अशा कलाकारांना घेऊन सुपरहिट चित्रपट देण्याचे काम केले, कारण त्यांचे बलस्थान हे राम-लक्ष्मण होते. त्यामुळे बिगस्टार घेतले तेव्हाही त्यांनी या बलस्थानाचा पुरेपूर वापर करून घेतला. त्या जोरावर तर मैने प्यार किया, हम आपके हैं कौन अशा चित्रपटांची धुंदी गेले पंचवीस-तीस वर्षांत ओसरत नाही. ऐकणाºयाला नाचायला लावणारी, गुणगुणायला लावणारी ठेकेबाज गाणी देणे हे राम-लक्ष्मणचे वैशिष्ट्य होते. उषा मंगेशकर, महेंद्र कपूर यांचा जसा दादांच्या चित्रपटांसाठी योग्य वापर करून घेतला तसाच दणकेबाज वापर या संगीतकाराने लता मंगेशकर, एसपी बालसुब्रमण्यम यांचा करून घेतला. सदाबहार गीते देणारा हा संगीतकार आपल्यातून शनिवारी गेला आहे. बॉलीवूडची हानी झाली आहे; पण असा एक सभ्य आणि सुंदर संगीतकार आपल्या बॉलीवूडने गमावलेला आहे. १९८०, १९९०चे दशक ज्यांनी समृद्ध केले त्या संगीतकाराचे संगीत मात्र अजरामर राहील यात शंकाच नाही.