जीवनात कोणतीही गोष्ट गरजेपेक्षा जास्त मिळाली की, ते विष बनते. मग ती ताकद असो, गर्व असो, पैसा असो, भूक असो पण गरजेपेक्षा जास्त ती विष आहे, असा सिद्धांत मांडणारे योद्धा संन्यासी व्यक्तिमत्व म्हणजे स्वामी विवेकानंद. त्यांचे तत्वज्ञान होते की, कामासाठी वेळ द्या कारण ती यशाची किंमत आहे. विचारासाठी वेळ द्या कारण ते शक्तीचे उगमस्थान आहे. खेळण्यासाठी वेळ द्या कारण ते तारुण्याचे गुपित आहे. वाचण्यासाठी वेळ द्या कारण ते ज्ञानाचा पाया आहे आणि... स्वत:साठी वेळ द्या कारण आपण आहोत तर जग आहे. अतिशय महत्त्वाचे दुसºयासाठी वेळ द्या कारण ते नसतील, तर आपल्या असण्याला काहीच अर्थ नाही.
जगण्याचा खरा अर्थ सांगणारा योद्धा संन्यासी म्हणजे स्वामीजी. त्यांच्या जन्मदिवसाच्या निमित्ताने लिहिताना आनंद होतो. कोलकात्त्यातील सिमलापल्ली येथे १२ जानेवारी १८६३ रोजी विवेकानंदांचा जन्म झाला. हा दिवस मकर संक्रांतीचा होता. बाळाचे नाव नरेंद्र ठेवण्यात आले. वडील विश्वनाथ दत्त हे कोलकाता उच्च न्यायालयात (वकील) अ‍ॅटर्नी होते. ते सामाजिक आणि धार्मिक बाबीत पुरोगामी विचाराचे आणि दयाळू स्वभावाचे होते. आई भुवनेश्वरी देवी या धार्मिक वृत्तीच्या होत्या. नरेंद्रनाथाच्या विचारसरणीला आकार देण्यात त्यांच्या पालकांचा वाटा होता. नरेंद्रनाथाला दर्शनशास्त्रे, इतिहास, समाजशास्त्रे, कला, साहित्य इत्यादी अनेक विषयांत रुची आणि गती होती. वेद, उपनिषदे, रामायण, महाभारत, भगवद्गीता आदि धार्मिक साहित्यात त्याने विशेष आवड दाखवली. त्याला शास्त्रीय संगीताची देखील जाण होती आणि त्याने बेनी गुप्ता आणि अहमद खान या उस्तादांकडून गायन आणि वादनाचे रीतसर शिक्षणही घेतले.
किशोरावस्थेपासूनच तो व्यायाम, खेळ आदी उपक्रमांमध्ये सक्रिय सहभाग घेई. जुनाट अंधश्रद्धा आणि जात्याधारित भेदभाव यांच्या वैधतेसंबंधी त्याने लहान वयातच प्रश्न उपस्थित केले होते आणि सारासार विचार आणि व्यवहारी दृष्टिकोण यांचा आधार नसलेली कुठलीही गोष्ट स्वीकारण्यास नकार दिला होता. नरेंद्रनाथांनी आपल्या घरीच शिक्षणाची सुरुवात केली. नंतर त्यांनी १८७१ साली ईश्वरचंद्र विद्यासागर यांच्या मेट्रोपॉलिटन इन्स्टिट्यूशनमध्ये प्रवेश घेतला आणि ते १८७९ मध्ये प्रेसिडेन्सी कॉलेजची प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण झाले. पुढे त्यांनी जनरल असेम्ब्लीज इन्स्टिट्यूशनमध्ये प्रवेश घेतला. येथे त्यांनी तर्कशास्त्र, पाश्चात्त्य तत्त्वज्ञान आणि युरोपचा इतिहास यांचा अभ्यास केला. नरेंद्रनाथांनी डेव्हिड ह्यूम, इमॅन्युएल कान्ट, गोत्तिलेब फित्शे, बारूच स्पिनोझा, जॉर्ज हेगेल, आर्थर शोपेनहायर, आॅगस्ट कोम्ट, हर्बर्ट स्पेन्सर, जॉन स्टुअर्ट मिल आणि चार्ल्स डार्विन इ. विचारवंतांच्या लेखनाचा अभ्यास केला होता. हर्बर्ट स्पेन्सरच्या उत्क्रांतीवादाने ते प्रभावित झाले होते.
पाश्चात्त्य तत्त्वज्ञानाच्या अभ्यासासोबत त्यांनी प्राचीन संस्कृत आणि बंगाली ग्रंथांचाही गाढ अभ्यास केला होता. त्यांच्या प्राध्यापकांच्या मते नरेंद्र एक प्रतिभावान विद्यार्थी होते. १८८१-८४ मध्ये ते जेथे शिकले त्या स्कॉटिश चर्च कॉलेजचे प्राचार्य डॉ. विल्यम हसी यांनी विवेकानंदांबद्दल काढलेले उद्गार फार बोलके होते. ते म्हणतात, नरेंद्र खरोखरच बुद्धिमान आहे. मी खूप फिरलो, जग पाहिले परंतु त्याच्यासारखी प्रतिभा आणि बुद्धिसामर्थ्य असलेला मुलगा अगदी जर्मन विद्यापीठातल्या तत्त्वज्ञानाच्या विद्यार्थ्यांमध्येही मला बघायला मिळाला नाही. एवढ्या तरुण मुलाने एवढे वाचले असेल, असे मला वाटले नव्हते. असे महेंद्रलाल सरकारांनी त्यांच्याशी चर्चा केल्यावर म्हटले होते. राजा अजितसिंग खेत्री यांनी १० मे १८९३ या दिवशी स्वामीजींना विवेकानंद असे नाव दिले.
११ सप्टेंबर, १८९३ साली अमेरिकेतील शिकागो शहरातील शिकागो - आर्ट इन्स्टिट्यूट येथे सर्वधर्मीय परिषद भरली होती. त्यांनी अमेरिकेतील माझ्या बंधू आणि भगिनींनो अशी भाषणास सुरुवात केली आणि हजारोंच्या जमावाने टाळ्यांचा प्रचंड कडकडाट केला, जो दोन मिनिटे अखंड चालू होता. जिने जगाला सहिष्णूता आणि वैश्विकतेचा स्वीकार करण्याची शिकवण दिली आहे, अशा सर्वात प्राचीन असणाºया संन्याशांच्या वैदिक परंपरेच्या वतीने, मी जगातील नवनिर्मित राष्ट्रांचे स्वागत करतो. या शब्दात त्यांनी आपले व्याख्यान पुढे चालू केले. या परिषदेत विवेकानंदांनी सनातन धर्माचे प्रतिनिधीत्व करताना, वेदांवर व भारतीय संस्कृतीवर व्याख्यान दिले. जगातील सर्व धर्मांचे सारतत्त्व एकच आहे, असे प्रतिपादन त्यांनी केले. त्यांनी फारच सुंदर वक्तृत्व करून अमेरिकन नागरिकांची मने जिंकली. आपल्या अल्पशा व्याख्यानात जणू त्यांनी विश्वधर्म परिषदेचे प्राणतत्त्वच विशद केले. काही दिवसांतच आपल्या विचारांनी त्यांनी अमेरिकेतील वृत्तपत्रांचे लक्ष वेधून घेतले. या वृत्तपत्रांनी स्वामींचे वर्णन भारतातून आलेला एक वादळी व्यक्तिमत्त्वाचा संन्यासी असे केले. स्वामी विवेकानंदांचा हा जन्मदिवस युवक दिन म्हणून साजरा होतो, त्या स्वामींना आदरांजली.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा