फार्सिकल नाटकांचा बादशहा बबन प्रभू

मराठी रंगभूमीवर फार्स किंवा फार्सिकल नाटके ज्याने लोकप्रिय केली तो कलाकार, लेखक म्हणजे बबन प्रभू. प्रचंड ताकदीचे, टायमिंगचे आणि मनापासून हसवणारे विनोद निर्माण करण्याची ताकद ही बबन प्रभूंमध्ये होती. आजकाल ज्याला पंच म्हणतात, ते काढावे लागतात. त्यासाठी ओढाताण करून कसल्या तरी कोट्या करून काढण्याचा प्रयत्न केला जातो. आपण त्या हवा येऊ द्यासारख्या कार्यक्रमातून केविलवाणे विनोद आणि पंच पाहिल्यावर लक्षात येते की, आपल्याकडे समृद्ध विनोद, पंच काढण्याची परंपरा बबन प्रभूंनी काही दशकांपूर्वी निर्माण केली होती. या लोकांनी बबन प्रभूंचे दर्शन घेतले, वाचन केले, तर चांगले विनोद करण्याची त्यांना प्रेरणा मिळेल.

बबन प्रभूंना जाऊन चाळीस वर्ष उलटून गेली, पण त्यांची नाटके आजही चिरतरुण आहेत. कितीही वेळा ती नाटके पाहिली, कोणत्याही संचात ती पाहिली तरी त्यातील विनोदाची धार कमी होत नाही, हे समृद्ध विनोदाचे लक्षण आहे. बबन प्रभू हे मराठी फार्सिकल नाटकांचे खºया अर्थाने प्रवर्तक होते. मराठीत फार्स हा प्रकार त्यांनी रुजवला. संगीत नाटकांना उतरती कळा लागली होती, ताई-माईची कौटुंबिक नाटके पाहून प्रेक्षक कंटाळत होते. अशा काळात खळखळून हसवणारी आणि मनापासून करमणूक करणारी अशी नाटके बबन प्रभूंनी दिली. तिकीट काढून रडायला, बाहेरचे दु:ख विकत घ्यायला कोण येणार? लोकांची तीन तास मनमुराद करमणूक करा, अशा हेतूने बबन प्रभूंनी दिलेले योगदान हे फार महत्त्वाचे आहे.

बबन प्रभू, आत्माराम भेंडे, किशोर प्रधान, मनोरमा वागळे ही फार्सिकल नाटकांची त्या काळात हुकमी टीम होती. बबन प्रभूंनी झोपी गेलेला जागा झाला, दिनुच्या सासुबाई राधाबाई, पळा पळा कोण पुढे पळे तो, घोळात घोळ या नाटकांनी तर महाराष्ट्रावर राज्य केले. एकाच वेळी व्यावसायिक, हौशी, स्पर्धेतील नाटकांत ही नाटके सादर होत होती. बबन प्रभूंच्या नाटकांचे नेपथ्य, सेट हे पण विलक्षण असे असायचे.

दिनूच्या सासुबाई राधाबाई नाटकात घर, दिवाणखाना या नेहमीच्या सेटबरोबर तबेलापण दाखवला होता. घरात फ्रेंच विंडो ही कल्पना त्यांनी सर्वात प्रथम नाटकात आणली. घोळात घोळ या नाटकात खालचा मजला आणि वरचा मजला दाखवताना होणारी कमाल हे चित्रपटाप्रमाणे वेगवान वाटायचे. विशेष म्हणजे एकाच नाटकात एकाच नावाची दोन पात्रं असण्याची कमाल, त्यातही एकजण पुरुष आणि दुसरी स्त्री एकाच नावाची ही धमाल आहे. त्यामुळे शोशानपºया शृंगारपुरे जी धमाल उडवून देतात ती विलक्षण आहे.

तोच प्रकार दिनूच्या सासुबाई राधाबाईमध्ये डॉक्टर नाय करणारे आत्माराम भेंडे हे काय काय करामती करायचे याला तोड नव्हती. कधी मुख्य दारातून, कधी फ्रेंच विंडो, तर कधी तबेल्यातून येत राधाबाई आणि कन्हैयाला दिनूच्या मदतीसाठी जो काही धिंगाणा घालतात तो विलक्षण. हसून हसून पोट दुखणे ज्याला म्हणतात ते खºया अर्थाने या नाटकात अनुभवायला मिळायचे. काय तो लवचिक अभिनय असायचा बबन प्रभू आणि आत्माराम भेंडे यांचा. कधी कधी एकापाठोपाठ एक विनोद इतके वेगाने यायचे की, फटाक्यांची माळ लागावी किंवा बंबार्डिंग व्हावे तसे व्हायचे. आधीच्या विनोदाला आपण जास्त हसल्यामुळे त्यानंतरचा लगेच येणारा विनोद हसण्यासाठी आपल्याला ताकद उरली नाही याचा अनुभव प्रेक्षक घेत असत. नाटक पाहताना प्रेक्षक कधी कंबर धरून आई गं म्हणत, तर कधी हसून हसून कोणाला ठसका यायचा. हा प्रकार अनुभवत असताना रंगमंचावरचे हे कलाकार अत्यंत निर्विकार. अपेक्षाभंगातून तयार होणारे सहजसुंदर विनोद हे त्यांचे बलस्थान होते. त्यामुळे कधी गलिच्छपणा, ओंगळवाणी दृश्यं दाखवून विनोद करायची वेळ अशा फार्समधून आली नाही. कधी पुरुषांना साड्या नेसवून हसवण्याचे प्रकार करावे लागले नाहीत.

पळा पळा कोण पुढे पळे तो या नाटकाने तर व्यावसायिकपणे किती संचात प्रेक्षकांची करमणूक केली आहे याला तोडच नाही. त्याशिवाय राज्य नाट्य स्पर्धा, कामगार कल्याण स्पर्धा, एसटीच्या आंतरविभागीय स्पर्धा, राज्य विद्युत मंडळाच्या परिमंडलीय स्पर्धा यांतून या नाटकाने कित्येक वर्ष धुमाकूळ घातला होता. १९६०-७० च्या दशकात आलेल्या नक्षलवादाचे लोण हा विषय घेऊन तो अत्यंत विनोदी पद्धतीने मांडण्याचे कसब बबन प्रभूंनी केले होते. बिंदुमाधव आणि प्रमोदिनीच्या घरात अनेक पाहुणे येणार असतात. त्याचवेळी जेलमधून सुटलेला एक नक्षलवादीही घरात येतो. प्रत्येक जण नक्की कोण नक्षलवादी आहे हे पहात असताना झालेली पळापळ म्हणजे पळा पळा कोण पुढे पळे तो. धोतर पगडीतली सगळी पात्र जी धमाल उडवतात त्याने हा फार्स अत्यंत रंगत जातो.

बबन प्रभूंनी स्वत: काम करून आणि आपल्या संहितेच्या रूपाने फार्सिकल नाटकांच्या रूपाने या रंगभूमीची फार मोठी सेवा केली आहे, त्यांचे योगदान हे कायम अबाधित असेच राहील.

याशिवाय चोरावर मोर आणि माकड आणि पाचर या नाटकांनीही भरपूर धमाल उडवून दिली होती. मुंबई दूरदर्शनच्या सुरुवातीच्या काळात दूरदर्शनचा प्रसार करण्यातही बबन प्रभूंचे योगदान होते. ते यशस्वी नाट्यकलाकार म्हणून होते. नाट्यक्षेत्रात त्यांना मिळालेल्या मान्यतेमुळे हे शक्य झाले होते. ते रोज एक चुटकुला सांगून प्रेक्षकांना खूश करत असत. ती त्यांची शैली आजही अनेकांना स्मरत असेल, पण मराठी रंगभूमीवर फार्सिकल नाटकांना रुजवण्यात आणि प्रेक्षकांची करमणूक करून त्यांचे टेन्शन दूर करण्यात बबन प्रभूंचे कार्य मोठे आहे.

प्रफुल्ल फडके/ तिसरी घंटा

9152448055