मनो‘रंजना’

मराठी चित्रपटसृष्टीतील अभिनेत्रींचा आलेख मांडला, तर त्यात सुलोचना, जयश्री गडकर, आशा काळे, उमा भेंडेपासून अलका कुबलपर्यंत सात्विक, सोशिक, धार्मिक, सासूचा किंवा सुनेचा छळ सहन करणाºया, रडणाºया, देवाला आळवणी करणाºया, त्यानिमित्ताने अष्टविनायक, साडेतीन पिठे, दत्तस्थाने अशा यात्रा करून नवस फेडणाºया अभिनेत्रींचा एक ग्राफ दिसतो, तर दुसरीकडे बिनधास्तपणा, बोल्ड, लढाऊ अशा आक्रमक अभिनेत्रींमध्ये पद्मा चव्हाण, उषा चव्हाण, वर्षा उसगांवकर, किशोरी शहाणे यांसारख्या अभिनेत्रींचा दुसरा ग्राफ दिसून येतो; पण या कसल्याही पठडीत न अडकता आपल्या कारकिर्दीचा उंचच उंच आलेख मांडणारी अभिनेत्री म्हणजे रंजना. अर्थात रंजना देशमुख. आज ३ मार्च हा तिचा स्मृतीदिन. आपली दोन दशकांची यशस्वी कारकीर्द संपवून एका अपघाताने तिची एक्झीट झाली; पण कायम स्मरणात राहणारी अभिनेत्री अशीच तिची कारकीर्द होती.

आपल्या अभिनयातून वैविध्य दाखवणे आणि प्रेक्षकांची पुरेपूर करमणूक करणे या विचाराने पछाडलेली दमदार अभिनेत्री म्हणजे मराठी चित्रपटसृष्टीला पडलेले एक सोनेरी कोडे होते. अस्सल गावरान मराठमोळ्या नऊवारीतही तितकीच ती चपखल दिसायची, तर बेलबॉटम आणि पाश्चिमात्य वेषभूषेतही ती तितकीच सुंदर दिसत होती. आपल्या समोर कोण हीरो आहे याची तिला कधी चिंता नव्हती की, कसले टेन्शन. आपण आपली भूमिका चोख करायची आणि सहकलाकाराला आपल्याबरोबर अभिनयाच्या उंचीवर न्यायचे हे तिला चांगले जमत होते. अशावेळी समोर अशोक सराफसारखा कलाकार असला, तर अभिनयाची जुगलबंदी बघायलाच नको. गोंधळात गोंधळ, बिनकामाचा नवरा, सासूवरचढ जावई, गल्ली ते दिल्ली अशा अनेक चित्रपटांमधून दोघांची जुगलबंदी पाहायला मिळाली आहे; पण विनोदीपणाचा शिक्का तिने आपल्यावर पडू दिला नाही, तर वेगवेगळ्या अभिनयाच्या छटा तिने दाखवल्या.

हीच खरी दौलत या चित्रपटात श्रीराम लागू, नीळू फुले, यशवंत दत्त, अशोक सराफ, आशा काळे, रवींद्र महाजनी असे दिग्गज कलाकार समोर असताना, त्यात तिने साकारलेली खलनायिका ही लक्षात राहणारी होती. इचलकरंजीतील कापड उद्योगातील राजकारणात तिने वर्चस्वासाठी केलेल्या उचापती आणि नवरा रवींद्र महाजनीला प्रेमाच्या मुठीत ठेवून सर्वांना जेरीस आणणारी खलनायिका तिने साकारली, तेव्हा हीच ती लोकांना हसवणारी रंजना आहे का, असा प्रश्न पडतो.

सासुरवाशिणमध्ये सासुरवास करणाºया ललिता पवारला वठणीवर आणण्यासाठी आणि रडूबाई आशा काळेला आधार देण्यासाठी रंजनाची आक्रमकता भाव खाऊन जाते. अनंत मानेंसारखे निर्माते-दिग्दर्शक तर तिच्यासाठी चित्रपट बनवू लागले होते. कोल्हापुरातील चित्रपटगृहावर तिकिटांचा काळाबाजार करणाºया महिलेच्या जीवनावर आधारित सुशिला या चित्रपटात, तर रंजनाचा अभिनय अफलातून आहे. शाळेत शिकवणारी कडक शिक्षिका ते दारू पिणारी, सिगारेट ओढणारी आणि गुढघ्यापर्यंत पँट घालून तिकिटांचा काळाबाजार करणारी रंजना हा तिचा प्रवास अभिनयाचे विविध पैलू दाखवणारा होता.

अरे संसार संसार हा चित्रपट म्हणजे तर मराठीतील मदर इंडियाच म्हणावा लागेल. नर्गिसने ज्याप्रमाणे मदर इंडियात काम केले आहे, तशीच सावकाराशी लढणारी आणि जमीनदारीच्या कर्जाच्या विळख्यातून आपला संसार सावरणारी एकाकी झुंज देणारी मराठमोळी शेतकरी महिला दाखवली आहे. सुपरहिट अशा या चित्रपटातील गाणी आजही प्रेक्षकांच्या ओठावर आहेत.

भुजंग या चित्रपटात भस्म्या रोग झालेला आणि खा-खा सुटलेल्या निळू फुलेची बायको ती झालेली आहे. एका शापित संसाराचा गाडा ओढताना एकापाठोपाठ संकटं तिच्यावर येतात तरी न डगमगता ती तोंड देते. यातील तिचा अभिनय नेहमीप्रमाणेच चांगला होता. तिशीही पूर्ण केलेली नसताना म्हातारीची भूमिका साकारण्याचे काम रंजनाने भूजंग, अरे संसार संसार या चित्रपटात केले होते. चानी चित्रपटात सोनेरी रंगाच्या खारुटीप्रमाणे असलेली चानी ही भूमिका रंजनाने साकारून लहान वयातच आपल्या अभिनयाचे दर्शन घडवले होते.

समाजात दिसणारे असे जेवढे पेशे आहेत, जेवढ्या व्यक्तिरेखा आहेत, त्या रंजनाने साकारल्या होत्या. झुंज, सुशिला या चित्रपटांत शिक्षिका साकारली आहे. अनंत मानेंच्या लक्ष्मी, उमा भेंडेच्या भालू चित्रपटात तिने वकिलाची भूमिका केलेली आहे. देवघर या जगदीश खेबुडकर यांनी अवघ्या २८ दिवसांत पूर्ण केलेल्या चित्रपटात रंजना डॉक्टर आहे. बिनकामाचा नवरा, सासूवरचढ जावईमध्ये गावरान गंगू साकारली आहे, तर अनेक चित्रपटांत नऊवारी साडीत येऊन खानदानी मराठी सौंदर्य तिने दाखवले आहे. दुनिया करी सलाममध्ये अशोक सराफ, रवींद्र महाजनी, रमेश भाटकरबरोबर बेरोजगार युवकांनी एकत्र येऊन सुरू केलेल्या भोंदुगिरीत साधूही ती झालेली आहे. जखमी वाघीणसारख्या चित्रपटात ती दरोडेखोरही आहे. त्यामुळे समाजातल्या सगळ्या स्तर आणि थरातील महिलांच्या भूमिका तिने साकारल्या आहेत. सुधीर ससे यांच्या बहुरूपीमध्ये अबोल अशी विधवा दाखवली आहे. मुंबईचा फौजदार या चित्रपटात मुंबईच्या फौजदाराशी लग्न करण्याचे स्वप्न पाहणारी आणि डिटेक्टिव्ह कथांची आवड असलेली भोळसट महिलेची सुंदर भूमिका साकारली आहे.

रंजनाने राजा गोसावीबरोबर असला नवरा नको गं बाई या चित्रपटात काम केले. अशोक सराफबरोबर गोंधळात गोंधळ, बिनकामाचा नवरा, सासूवरचढ जावई, सुळावरची पोळी, चव्हाटा, खिचडी अशा अनेक चित्रपटांत काम केले आहे. रवींद्र महाजनीबरोबरची तिची जोडीही प्रेक्षकांना खूप आवडायची. झुंज, हीच खरी दौलत, लक्ष्मी, लक्ष्मीची पावले, दुनिया करी सलाम, मुंबईचा फौजदार असे अनेक हिट चित्रपट तिचे रवींद्र महाजनीबरोबर आहेत. कुलदीप पवारबरोबर अरे संसार संसार, गुपचूप गुपचूप हे चित्रपट तिने केले आहेत, एक डाव भुताचा चित्रपटात दिलीप प्रभावळकरबरोबर काम केले आहे, तर सासुरवाशिणमध्ये कृष्णकांत दळवी तिचा नायक आहे. त्यामुळे समोर कोण नायक आहे, याचा विचार न करता अभिनय करणारी हरहुन्नरी आणि परिपूर्ण अभिनेत्री अशी तिची कारकीर्द होती. खºया अर्थाने प्रेक्षकांचे रंजन, मनोरंजन करणारी ती मनोरंजना होती.

प्रफुल्ल फडके/द स्क्रीन

9152448055\\