अंधश्रद्धेचा भांडवली बाजार

आपल्या देशात आणि संस्कृतीत गुरू ही परंपरा असली, तरी या परंपरेचा गैरफायदा उठवत अनेक गुरू, बुवा, बाबा आपला बाजार मांडत असल्याचे चित्र आपण पाहत आलो आहे, पण अंधश्रद्धा किंवा श्रद्धेचा बाजार मांडणारे हे लोक भांडवली बाजारात असतील, अशी कधी कल्पना केली नव्हती. म्हणजे भांडवली बाजारात मांडवली करणारे असतात, पण हे लोक फक्त पैशांच्या मागे लागलेले असतात. त्यामुळे लक्ष्मीच्या पूजेशिवाय हे लोक कोणाला नक्की मानतात हे समजणे तसे अवघड होते, पण नुकतेच या भांडवली बाजारातील बाबाचे दर्शन संपूर्ण देशाला घडले आहे. बाजारातील बाबाची चर्चा आणि चेहरा पुढे आलेला आहे.

म्हणजे राष्ट्रीय शेअर बाजाराच्या (एनएसई) माजी व्यवस्थापकीय संचालक चित्रा रामकृष्ण हे वित्त व राजकीय क्षेत्रातही बडे प्रस्थ होते. गेल्या आठवड्यात त्यांच्या व त्यांचे माजी सहाय्यक आनंद सुब्रमणियन यांच्या निवासस्थानावर प्राप्ती विभागाने छापे टाकले. त्याआधी सिक्युरिटीज अँड एक्स्चेंज बोर्ड आॅफ इंडिया (सेबी) या संस्थेच्या एका आदेशामुळे त्या प्रसिद्धीच्या झोतात आल्या होत्या. नॅशनल स्टॉक एक्स्चेंज (एनएसई)च्या ढिसाळ कारभाराबद्दल त्यांच्या कर्मचा‍ºयांवर त्यात ताशेरे ओढले आहेत. त्यात चित्रा रामकृष्णदेखील आहेत. विशेष म्हणजे या आदेशातून उघड झालेली धक्कादायक आणि आश्चर्यकारक बाब म्हणजे, चित्रा रामकृष्ण आपले व्यावसायिक निर्णय कोण्या एका योगीच्या सल्ल्यावरून घेत होत्या. म्हणजे शेअरबाजारातही योगीराज निर्माण झालेले असेल, अशी कधी कल्पनाच केलेली नव्हती. पण एनएसईच्या सर्व व्यवहारांचे तपशील त्या या अज्ञात योगीला कळवत होत्या. त्यांनी सुब्रमणियन यांची एनएसईमध्ये स्वत:च्या सल्लागार पदावर नियुक्ती केली. या क्षेत्रातील काहीही अनुभव नसताना सुब्रमणियन यांना भरमसाठ वेतनही दिले. त्यांची नेमणूक व एनएसईच्या कारभारातील अन्य दोष याबद्दल चित्रा रामकृष्ण यांना ३ कोटी रुपयांचा दंडही सेबीने ठोठावला. त्यामुळेच हा योगी कोण? रामकृष्ण यांच्या दाव्यानुसार ते हिमालयात राहतात. त्यांना नाव नाही, त्यांना देहही नाही. ते केव्हाही प्रकट होऊ शकतात; पण त्यांस पैसे पाठवले जात होते. केवढा चमत्कार म्हणावा लागेल ना? पण भांडवली बाजारातील या बुवाच्या किंवा योगीच्या बाजारामुळे सगळेच चक्रावून गेले असतील हे नक्की.

या बाबाच्या किंवा योगीच्या इच्छेनुसार भांडवली बाजार चालवणाºया चित्रा रामकृष्ण यांची कारकीर्द लक्षणीयच अशी म्हणावी लागेल. म्हणजे आयडीबीआय बँकेत सनदी लेखापाल किंवा चार्टर्ड अकाऊंटंट या पदावरून त्यांनी आपली कारकीर्द सुरू केली. त्यानंतर १९९०च्या दशकाच्या प्रारंभी हर्षद मेहता या बड्या शेअर दलालाने केलेला मोठा गैरव्यवहार उघड झाला. त्याने एकूण आर्थिक क्षेत्र हादरले. शेअर बाजारातील व्यवहार अधिक पारदर्शी व्हावेत या हेतूने सरकारने राष्ट्रीय पातळीवर शेअर बाजार स्थापण्याचे ठरवले. मुंबई शेअर बाजाराला तो पर्याय होता. त्यातून राष्ट्रीय शेअर बाजार किंवा एनएसई अस्तित्वात आला. एनएसईची रचना करण्यात चित्रा रामकृष्ण यांचा मोठा सहभाग होता. विविध कल्पक प्रकल्प राबवून त्याच्या प्रगतीसही त्यांनी हातभार लावला. १९९५ मध्ये एनएसईवर १३५ कंपन्या नोंदल्या होत्या व रोजची उलाढाल १७ कोटी रुपये होती. आता तेथे ७५०० कंपन्यांची नोंद आहे व रोजची उलाढाल सरासरी ६० हजार कोटी रुपये इतकी आहे. २०१३ मध्ये त्यांची नेमणूक व्यवस्थापकीय संचालक व मुख्य कार्यकारी अधिकारी या पदावर झाली. त्यांच्या कारकिर्दीत त्यांना अनेक पारितोषिके मिळाली. याच सुमारास त्या शेअर बाजाराची राणी या उपाधीने ओळखल्या जाऊ लागल्या. पण याच राणीचा कारभार कोणा एका बुवा, बाबाच्या सल्ल्याने होत होता हे अत्यंत धक्कादायक असे चित्र आहे.

खरंतर जगातील अत्यंत प्रभावी व्यावसायिक महिलांमध्ये चित्रा रामकृष्ण यांची गणना होत होती. २०१५ मध्ये सिंगापूरहून एनएसईबद्दल तक्रार आली. काही बड्या दलालांचा फायदा व्हावा यासाठी त्यांचे सर्व्हर एनएसईच्या सर्व्हरला जोडले होते किंवा जवळ ठेवले होते. यामुळे काही जणांना एनएसईच्या व्यवहारांची माहिती तात्काळ मिळत होती. सेबीने २०१६ मध्ये त्याची चौकशी सुरू केली. चित्रा रामकृष्ण यांनी त्यावर्षी डिसेंबरमध्ये पदाचा राजीनामा दिला. मात्र सेबीची चौकशी सुरू राहिली. पण यामागे कोणा योगीबाबाचा हात आहे किंवा सल्ला आहे हे खरोखरच अनाकलनीय असेच आहे. म्हणजे सुमारे २० वर्षे त्या एका अज्ञात योगीचा सल्ला घेत होत्या. त्या योगीला एनएसई पैसेही देत होते. या दोघांमधील ई-मेलच्या देवाण-घेवाणीचा उल्लेख सेबीच्या आदेशात आहे.

हा जो कोणी तथाकथीत योगी, बुवा, बाबा आहे तो गुप्त आहे. शरीराने समोर आलेला नाही. देहविरहीत आहे. त्याच्या नावाने मोठमोठे व्यवहार होत होते, हा फारच मोठा चमत्कार आहे. म्हणजे जर त्या योगीला देह नाही तर हे मेल कोण पाठवत होते? पैसे कोणास मिळत होते? सुब्रमणियन यांना त्यांच्या आधीच्या नोकरीत वार्षिक १५ लाख रुपयांपेक्षा कमी वेतन होते. त्यांना २०१६ मध्ये ४ कोटी २१ लाख रुपये दिले जात होते. त्यांचे पद चित्रा रामकृष्ण यांचे सल्लागार असे होते. तरीही त्यांना एनएसईमध्ये बरेच अधिकारही होते. हा भ्रष्टाचार मानला पाहिजे. त्यांचे वेतन व त्यांची भूमिका याबद्दल एनएसईचे संचालक मंडळ अनेक वर्षे गप्प का होते? या सर्व काळात चित्रा रामकृष्ण यांनी स्वत: जादा पैसे कमावले काय, हा मुद्दा आल्याने त्यांच्यावर छापे टाकले गेले. खरेतर अफरातफर हा पैलू लक्षात घेऊनही सरकार या प्रकरणाची चौकशी करू शकते आणि गुन्हा सिद्ध झाल्यास संबंधितांना मोठी शिक्षा झाली पाहिजे, हे तर नक्कीच. एक अज्ञात योगी जगातील एक मोठा शेअर बाजार नियंत्रित करत होता हीच चकित करणारी गोष्ट आहे. म्हणजे हा सरळसरळ अंधश्रद्धेचा भांडवली बाजार म्हणावा लागेल.