‘टिपी टिपी टीप टॉप, व्हॉट इज कलर?’ किंवा ‘कलर कलर वीच कलर?’ असा काहीसा लहानपणी खेळ खेळायचो. रंगांची ओळख व्हावी असा त्यात हेतू असायचा. मग ज्याच्यावर राज्य आहे, त्याला बाकीचे विचारायचे की, ‘टिपी टिपी टीप टॉप... व्हॉट इज युवर कलर?’ ‘तुझा रंग कोणता?’ मग तो कोणत्या तरी रंगाचे नाव घ्यायचा. मग बाकीच्यांनी त्या रंगाच्या वस्तूला स्पर्श करण्यासाठी पळायचे. रंग सापडण्यापूर्वी शिवले की, तो आऊट व्हायचा.
अर्थात, लहानपणी खेळातले रंग आणि आजचे राजकीय वादाचे रंग यात खूप फरक आहे. आता भगवा, हिरवा, निळा या रंगांवरून राजकारण चालते. कोणता रंग कधी वाढवायचा आणि कधी कमी करायचा याचे राजकारण चालते. त्यासाठी भांडणे लावली जातात. या रंगांसाठी देवाला, धर्माला, श्रद्धास्थानाला, प्रार्थनास्थळाला वेठीस धरले जाते. या रंगांचा आधार घेऊन प्रतिस्पर्ध्याला आऊट करायचे हा खेळच फार भीषण आहे. या रंगांमध्येच खेळायचे, पण आम्ही रंगहीन आहोत, धर्मनिरपेक्ष आहोत, असे म्हणायचे. याला राजकारण म्हणतात. म्हणजे लहानपणी शाळेत एक चक्र तयार करायला सांगायचे. त्यावर सात रंग लावायचे आणि फिरवायचे. मग ते पांढरे दिसायचे. पांढºया रंगात सगळे रंग एक आहेत, हा तो प्रयोग. आता अशाच पांढºया शांततेच्या रंगात सर्वांनी एक होण्याची गरज आहे ना? पांढºया रंगात सगळे एक होतील, तेव्हा खरी धर्मनिरपेक्षता या देशात होईल. त्यासाठी खºया रंगांची ओळख होणे गरजेचे आहे.
कधी कधी मला रंगच कळत नाहीत, म्हणजे बायको किंवा मुलगी अशा एखाद्या रंगाचे नाव घेते की, मला त्याचा अर्थच समजत नाही? इतके आपण या रंगांपासून दूर झालो आहोत का? अनोळखी आहोत का? परवाचीच गोष्ट, मला गॅदरिंगसाठी राणी कलरची साडी हवी आहे अशी मुलीने मागणी केली. आता हा राणी कलर काय प्रकार आहे? शाळा-कॉलेजात राजा, राणी, प्रधान यांना कधी रंग देण्यास सुरुवात झाली? बरं राणी एक तर काळी असेल, सावळी असेल, गोरी असेल. मग काळी, पांढरी, फिकट काळी अशी काही तरी साडी असेल अशी कल्पना होती, पण तिने राणी कलर म्हणून जी साडी आणली, ती जवळपास लाल गुलाबी किंवा गुलमुक्षी रंगाच्या जवळ जाणारी होती. मग याला राणी कलर का म्हणतात? कदाचित सुंदर आरसपानी गोºया रंगाच्या नाजूक राणीच्या गालावर लाजेने चूर झाल्यावर तसा रंग उमटत असावा, पण असा रंग कोणत्याही सुंदर स्त्रीच्या चेहºयावर येऊ शकतो. त्यासाठी राणी कलर का म्हणायचे, हे लक्षात आले नाही, पण राणी कलरची साडी दाखवा म्हटल्यावर दुकानदाराने बरोबर काढून दाखवली, तेव्हा समजले आपण किती अडाणी आहोत ते.
रंगांच्या बाबतीत आपण अडाणीच आहोत, म्हणूनच कदाचित आपल्याला राजकारण समजत नसावे. कारण नेमका कोणता रंग केव्हा हातात घ्यायचा आणि उगवत्या रंगाला पुजायचे हेच समजत नाही, पण त्या दिवशी जाणीव झाली की, आपल्याला बरेच रंग कळत नाहीत. त्यानंतर असे कोणते कोणते रंग आहेत याचा मी शोध घेण्याचा प्रयत्न केला. मग ‘तुला कोणत्या कोणत्या रंगाची साडी हवी आहे हे सांग, आपण आणून ठेवू. ऐनवेळी पळापळ नको,’ असे मुलीला विचारले. तेव्हा तिने अनेक अनोळखी, पण ओळखीचे रंग सांगितले. त्यामध्ये चटणी कलर, मेहंदी कलर अशी नावे तिने घेतली. मी पुरता गोंधळून गेलो. कारण चटणी म्हणजे नेमकी कसली? असा खवय्येगिरीचा प्रश्न डोक्यात घोळू लागला. हिरव्या मिरचीची, पुदिन्याची कसलीही चटणी केली, तरी ती हिरवीच दिसणार. लसणीची, लाल तिखटाची चटणी, कारळ्याची काळपट चटणी, जवसाची चॉकलेटी रंगाची चटणी. वेगवेगळे रंग चटणीला असतात. मग चटणी कलरची साडी असे का बोलायचे? सगळेच अनाकलनीय. पण चटणीच्या ऐवजी हिरवा, लाल, करडा, चॉकलेटी असा उल्लेख केला असता तर मला सहज समजले असते, पण आपला नेमका कलर कोणता आहे, हे कळता कामा नये, तरच समोरच्याला आऊट करता येईल ना? व्यावहारिक जीवनात असा टिपी टिपी टीप टॉपचा खेळ खेळला जात असतो हे फार उशिराच समजले बहुधा. आता मेहंदी कलर म्हणजे काय? म्हणजे रंगलेली लाल मेहंदी की भिजवलेली ओली हिरवी मेहंदी? कुठला रंग नक्की? गोंधळ वाढतच होता.
त्याचवेळी एक घटना समोर आली. जून महिन्यात शाळेत प्रवेश मिळवण्यासाठी तीन-चार वर्षांच्या मुलांचे इंटरव्ह्यू सुरू झाले होते. खरं तर कायद्याने बंदी घातली आहे, अशा इंटरव्ह्यूवर पण त्याला वेगळे नाव देऊन पालकांसमवेत इंटरव्ह्यू घेण्याचे प्रकार वाढीस लागले आहेत. अशाच एका मुलाला त्या शाळेच्या बार्इंनी प्रश्न विचारायला सुरुवात केली. ‘तुला रंग ओळखता येतात का?’ तो मुलगा अत्यंत निरागसपणे बोलत होता. ‘हो, मला येतात रंग ओळखता.’ मग बाई म्हणाल्या, ‘मग सांग, तुला कोणते कोणते रंग माहिती आहेत?’ त्या निरागस बालकाने सांगितले की, ‘लाल, पांढरा, निळा, गुलाबी, हिरवा, वगैरे वगैरे.’ मग बार्इंनी त्याला आॅरेंज कलर माहिती आहे का? विचारले. आता हा एक गोंधळात टाकणाराच प्रश्न असतो. केशरी, भगवा, आॅरेंज, नारिंगी हे किती एकाचसारखे दिसणारे रंग आहेत ना? तरी त्याने पटापट सांगितले. मग त्या मॅडमने विचारले की, ‘कलिंगडाचा रंग कोणता असतो?’ आता त्या मुलाला प्रश्न पडला की, काय उत्तर द्यायचे. मग त्यानेच त्या मॅडमना प्रश्न विचारला, ‘आतून की बाहेरून?’ यावर मॅडम निरुत्तर झाल्या. हा निरागसपणा आणि खरेपणाचा प्रश्न विचारायची ताकद सामान्य माणसात आली, तर नेमका कोणता कलर अपेक्षित आहे, हे समजेल.
- प्रफुल्ल फडके/अन्वय
९१५२४४८०५५
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा