सध्या प्रयागराजमध्ये सुरू असलेल्या महाकुंभाला केवळ धार्मिक, आध्यात्मिक आणि सांस्कृतिक दृष्टिकोनातूनच विशेष महत्त्व आहे असे नाही, तर त्यातून अर्थव्यवस्थेलाही नवी उभारी मिळणार आहे. त्यामुळे हा कुंभमेळा फार महत्त्वाचा आहे. विज्ञान, संस्कृती आणि अध्यात्म यांचा अद्भूत संगम या महाकुंभात पाहायला मिळतो आहे. पारंपरिक परंपरांच्या अस्तित्वाशी जुळवून घेणारा महाकुंभ काळाबरोबर आधुनिकतेकडे वाटचाल करताना दिसत आहे.
युनेस्कोने २०१७ मध्ये कुंभमेळ्याला मानवजातीचा अमूर्त सांस्कृतिक वारसा म्हणून मान्यता दिल्यापासून हा कार्यक्रम जगभरातील लोकांसाठी आकर्षणाचा केंद्र बनला आहे. कुंभमेळा हा त्यांच्यासाठी नेहमीच संशोधनाचा आणि कुतूहलाचा विषय असतो की, कोणत्याही निमंत्रणाशिवाय एवढी माणसे एकाच ठिकाणी कशी जमतात?
महाकुंभात डिजिटल तंत्रज्ञानाबरोबरच पर्यावरण रक्षणावरही भर दिला जात आहे. गंगा आणि कुंभाची स्वच्छता आणि पावित्र्य राखण्यासाठी येथे सुमारे ५०० पर्यावरण रक्षण संस्था हरित कुंभमध्ये ‘हर घरसे एक थैला, एक थाली’च्या माध्यमातून लोकांना स्वच्छतेबाबत जागरूक करत आहेत.
महाकुंभमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर केवळ गर्दीचे व्यवस्थापन आणि सुरक्षितता इत्यादींसाठी केला जात नाही, तर एआय संचालित चॅटबॉट कुंभ सहाय्यक महाकुंभाबद्दल आवश्यक असलेली सर्व माहिती ११ भाषांमध्ये उपलब्ध करून देत आहे. महाकुंभ भव्य आणि सुलभ करण्यासाठी सरकारने सुमारे ७००० कोटी रुपये खर्च केले आहेत. या गुंतवणुकीमुळे केवळ पर्यटन आणि रोजगार निर्मितीला चालना मिळणार नाही, तर त्याचा बहुगुणित परिणाम उत्तर प्रदेशच्या आर्थिक विकासालाही चालना देईल. प्रयागराजची देशाच्या विविध भागांशी कनेक्टिव्हिटी वाढवण्यासाठी भारतीय रेल्वेने ३,००० विशेष गाड्या चालवल्या आहेत.
प्रयागराजमध्ये गंगेवर सहा पदरी पूल आणि चार पदरी रेल्वे ओव्हरब्रिज बांधण्यात आले आहेत. हल्दिया-वाराणसी जलमार्ग प्रयागराजपर्यंत वाढवण्यात आला आहे. महाकुंभासाठी विविध विकास योजनांवर सरकारी खर्चाबरोबरच मोठे उद्योगपतीही त्यांच्या उत्पादनांच्या ब्रँडिंग आणि मार्केटिंगसाठी ३,००० कोटी रुपयांहून अधिक खर्च करत आहेत.
प्रयागराजमध्ये ४५ दिवस चालणाºया या कॉनक्लेव्हमध्ये होणाºया आर्थिक क्रियाकलापांमुळे राज्य सरकारला २५ हजार कोटी रुपयांपेक्षा जास्त महसूल मिळण्याची अपेक्षा आहे. आर्थिक व्यवहार अडीच लाख कोटींहून अधिक होण्याची शक्यता आहे. २०१९च्या अर्धकुंभमध्ये १.२ लाख कोटी रुपयांचे आर्थिक व्यवहार झाले. महाकुंभाची महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे डिजिटल व्यवहारांवर जास्त भर दिला जाणार आहे. या डिजिटल व्यवहाराद्वारे असंघटित क्षेत्रातील लोकांची पत, क्षमता वाढवून बँकिंग क्षेत्राची व्यवस्थाही मजबूत होईल. हॉटेल्स, रेस्टॉरंट्स, वाहतूक सेवा आणि टूर प्रदाते तसेच प्रादेशिक हस्तकला, कला आणि पाककृतींच्या बाजारपेठांमुळे लाखो लोकांना प्रत्यक्ष आणि अप्रत्यक्ष रोजगार मिळत आहे.
या इव्हेंटच्या माध्यमातून रस्त्यावरील विक्रेते, कारागीर आणि दुकानदार इत्यादींना केवळ ४५ दिवसांत आठ महिन्यांहून अधिक उत्पन्न सहज मिळेल. सीआयआयच्या अहवालानुसार २०१९ च्या कुंभमध्ये सहा लाखांहून अधिक लोकांना विविध क्षेत्रात रोजगार मिळाला आहे. यावेळी हा आकडा आणखी वाढण्याची शक्यता आहे. उत्तर प्रदेश पर्यटन विभागाच्या म्हणण्यानुसार, महाकुंभच्या तयारीत सुमारे ४५ हजार कुटुंबांना रोजगार मिळाला आहे.
महाकुंभात आंतरराष्ट्रीय पर्यटकांच्या आगमनामुळे राज्य आणि राष्ट्रीय अर्थव्यवस्थेच्या महसुलातही वाढ होणार आहे. महाकुंभासाठी टूर आॅपरेटर्सकडून अनेक प्रकारची आकर्षक टूर पॅकेजेस देण्यात येत आहेत. प्रयागराजला येणारे यात्रेकरू हे केवळ महाकुंभापुरते मर्यादित न राहता आजूबाजूच्या परिसरातील धार्मिक स्थळांनाही भेट देतील. अयोध्या, वाराणसी, मथुरा इत्यादी ठिकाणी देशी-विदेशी पाहुण्यांच्या आगमनामुळे सरकारला २०० कोटी रुपयांहून अधिक उत्पन्न मिळण्याची शक्यता आहे.
कुंभमेळ्याचे सर्वात मोठे आकर्षण म्हणजे स्थानिक उत्पादनांचे स्टॉल. कुंभ हे एक व्यासपीठ प्रदान करते, ज्याद्वारे स्थानिक उत्पादनांचा अधिकाधिक प्रचार केला जाऊ शकतो आणि जागतिक स्तरावर स्वावलंबी भारताच्या दिशेने प्रगती केली जाऊ शकते. त्यासाठी मोठ्या उद्योगांच्या स्पर्धेपासून स्थानिक उद्योगांचे संरक्षण करणे आवश्यक आहे.
महाकुंभात गरीब आणि वंचितांना लोकांकडून अन्न आणि वस्त्र दान करण्याचे विशेष महत्त्व आहे. भक्तांकडून संतांनाही दान दिले जाते. भंडारासारखे उपक्रम आयोजित केले जातात. यामध्ये केवळ एक व्यक्ती किंवा समाज नाही तर संपूर्ण देश उभा राहतो. ही सामाजिक जाणीव आर्थिक मापदंडांवर मोजली जाऊ शकत नाही, परंतु या क्रियाकल्प आर्थिक मापदंडांचा आधार देखील मजबूत करतात.
देशाचा जीडीपी ०.३ टक्क्यांनी वाढवण्याव्यतिरिक्त महाकुंभचे इतर दूरगामी आर्थिक परिणाम होतील, ज्यामुळे उत्तर प्रदेशची अर्थव्यवस्था एक ट्रिलियन डॉलरच्या लक्ष्याच्या जवळ जाईल. महाकुंभमध्ये आर्थिक प्रभावांपेक्षा अधिक सामाजिक आणि आध्यात्मिक चेतना विकसित होईल, जे आपल्याला वसुधैव कुटुंबकमच्या मूळ भावनेच्या जवळ आणेल.
त्यामुळे आपल्या संस्कृतीतील हे उत्सव, यात्रा, मेळे हे आर्थिक उलाढाल वाढवणारे आणि अर्थव्यवस्थेला बळकटी देणारे आहेत हे यातून स्पष्ट होत आहे. अर्थव्यवस्थेचे चाक गतिमान करण्यासाठी असे उत्सव महत्त्वपूर्ण कामगिरी करत असतात. या सांस्कृतिक महोत्सवांना, सण समारंभांना सरकारने आश्रय देण्याची कृती ही अत्यंत कौतुकास्पद आहे. संपूर्ण देशातील राज्य सरकारे, केंद्र सरकार आणि विशेषत: उत्तर प्रदेशातील सरकारने यासाठी केलेली रचना, सोयी सुविधा अत्यंत कौतुकास्पद आहेत. भारतीय अर्थव्यवस्थेला गतिमान करण्याची ही कृती देशासाठी फार महत्त्वाची आहे.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा