एका नव्या वळणावर

आज १४० कोटींहून अधिक लोकसंख्या असलेला भारत इतिहासाच्या एका महत्त्वपूर्ण वळणावर उभा आहे. भविष्यात भारताच्या आर्थिक प्रगतीवर चालू सुधारणा, तांत्रिक प्रगती आणि लोकसंख्याशास्त्रीय बदलांचा मोठा प्रभाव पडेल. असा अंदाज आहे की, या वर्षी भारत जगातील तिसरी सर्वात मोठी अर्थव्यवस्था बनण्याच्या दिशेने वेगाने पावले टाकेल, परंतु लक्षात ठेवा की, भारताला केवळ विकास नाही तर सर्वसमावेशक विकास हवा आहे, ज्यामुळे कोट्यवधी लोकांना गरिबी आणि विषमतेपासून मुक्तता मिळेल.

डिजिटल इंडियासारख्या उपक्रमांनी आणि फिनटेकच्या आश्वासक अनुभवामुळे प्रोत्साहित होऊन, भारताचे डिजिटल अर्थव्यवस्थेत संक्रमण नवीन रोजगाराच्या संधी निर्माण करू शकते आणि नवनिर्मितीला चालना देऊ शकते. डिजिटल साक्षरता, पायाभूत सुविधा आणि उद्योजकता यावर लक्ष केंद्रित करून तंत्रज्ञान सेवा, ई-कॉमर्स, आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स आणि डेटा सायन्समध्ये जागतिक नेता बनण्याचे देशाचे लक्ष्य आहे. उदयोन्मुख ट्रेंड पाहता, असे दिसते की मेक इन इंडिया उपक्रमांतर्गत उत्पादन क्षेत्राला चालना देण्यासाठी भारताचे प्रयत्न स्वावलंबन आणि रोजगार निर्मितीसाठी महत्त्वपूर्ण ठरतील.

बदलत्या वातावरणात, भारत एक जागतिक उत्पादन केंद्र म्हणून उदयास येऊ शकतो, विशेषत: इलेक्ट्रॉनिक्स, आॅटोमोबाइल्स आणि फार्मास्युटिकल्सच्या क्षेत्रात. औद्योगिकीकरण आणि स्थिरता यांच्यात समतोल साधण्याची आपली क्षमता आर्थिक बाबींमध्ये आपली प्रगती ठरवेल. हरित तंत्रज्ञान आणि शाश्वत प्रणालींशी सुसंगत असल्यामुळे अक्षय ऊर्जा, विशेषत: सौर ऊर्जेमध्ये जागतिक नेता बनण्याचे देशाचे उद्दिष्ट आहे.

आज भारत एआय आणि डेटा सायन्सपासून अंतराळ संशोधनापर्यंत अनेक तांत्रिक क्रांतींमध्ये आघाडीवर राहण्याच्या स्थितीत आहे. भारताची टेक इकोसिस्टम झपाट्याने वाढत आहे आणि २०२५ मध्ये देश एआय, मशीन लर्निंग आणि आॅटोमेशन तंत्रज्ञानासाठी एक प्रमुख केंद्र बनू शकेल. याचा फायदा कृषी आणि आरोग्य सेवांपासून ते शहरी नियोजन आणि शिक्षण इ. होईल. आपल्या इस्रोला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर प्रतिष्ठा प्राप्त होत आहे. चांद्रयान, गगनयान (मानवी मोहीम) आणि संभाव्य चंद्र आणि मंगळ मोहिमेमुळे आगामी काळात भारत जागतिक अंतराळ संशोधनाच्या क्षेत्रात अग्रेसर होऊ शकतो.

भारताची स्टार्टअप इकोसिस्टम झपाट्याने वाढत आहे आणि यूएस वगळता इतर कोणत्याही देशापेक्षा अधिक युनिकॉर्न (एक अब्ज डॉलर्सपेक्षा जास्त किमतीच्या कंपन्या) उत्पादन करणारा देश असू शकतो. हे भारताला जागतिक स्तरावर एक प्रमुख इनोव्हेशन हब म्हणून प्रस्थापित करण्यासाठी उपयुक्त आहे, परंतु देशाची प्रगती केवळ आर्थिक वाढीवर अवलंबून नाही, तर त्यासाठी सामाजिक समावेश, शिक्षण, आरोग्य सेवा आणि लैंगिक समानता आवश्यक आहे.

हे चांगले आहे की, भारताने आपली शिक्षण प्रणाली सुधारण्यासाठी महत्त्वाकांक्षी उद्दिष्टे ठेवली आहेत, ती अधिक समावेशक आणि प्रवेशयोग्य बनवली आहेत. नवीन वर्षात वर्गखोल्यांमध्ये तंत्रज्ञानाचे अधिक एकत्रीकरण करून शिक्षणाचा दर्जा सुधारता येईल आणि विद्यार्थ्यांमध्ये कौशल्ये विकसित करता येतील. उच्च शिक्षण आणि संशोधनावर भर देऊन जागतिक दर्जाच्या संस्था निर्माण करता येतील. त्याचप्रमाणे, टेलिमेडिसिन, निदान आणि आरोग्य पायाभूत सुविधांमधील सुधारणा भारताच्या आरोग्य सेवा प्रणालीची सुलभता आणि कार्यक्षमता प्रभावीपणे सुधारू शकतात.

सरकारच्या आयुष्मान भारत योजनेमुळे आरोग्य सेवा विषमता कमी होऊ शकते. लैंगिक समानता आणि सक्षमीकरण वाढवण्यासाठी देशात एक मोहीम सुरू आहे, ज्याचे चांगले परिणाम मिळू शकतात. भारतात महिलांचा सहभाग, राजकारण आणि नेतृत्वाच्या पदांमध्ये वाढ होईल अशी अपेक्षा आहे. यासोबतच सर्वसमावेशक समाजाच्या उभारणीसाठी शिक्षण, सुरक्षा आणि समान हक्कांसाठीचे प्रयत्न महत्त्वाचे ठरतील.

या अंतर्गत, गृहनिर्माण, पाणी, स्वच्छता आणि वीज यांसारख्या मूलभूत सेवांमध्ये प्रवेश वाढवून वंचितांच्या जीवनाची गुणवत्ता लक्षणीयरीत्या सुधारली जाऊ शकते, ज्यामुळे लाखो लोकांना गरिबीतून बाहेर काढता येईल. देश आपल्या उर्जेचा महत्त्वपूर्ण भाग नूतनीकरण योग्य स्त्रोतांमधून निर्माण करू शकतो, ज्यामुळे त्याचे कार्बन उत्सर्जन आणि जीवाश्म इंधनावरील अवलंबित्व कमी होते.

आज देशासमोर पाणीटंचाईचे गंभीर आव्हान आहे. यावर मात करण्यासाठी यंदा जलसंधारण, पुनर्वापर आणि व्यवस्थापनावर विशेष लक्ष द्यावे लागणार आहे. कार्यक्षम सिंचन आणि पाणी वितरणासाठी तंत्रज्ञान आणि उत्तम धोरणे देखील या आव्हानांना तोंड देण्यास मदत करू शकतात. भारत जैवविविधतेने खूप समृद्ध आहे. वन्यजीव, जंगले आणि परिसंस्था यांच्या संरक्षणासाठी प्रयत्न वाढवावे लागतील. राष्ट्रीय उद्याने, संरक्षित क्षेत्रे आणि शाश्वत कृषी पद्धतींचा विस्तार पर्यावरणाचे रक्षण करण्यास मदत करू शकतात.

सांस्कृतिक मुत्सद्देगिरी, मीडिया आणि बॉलीवूडच्या माध्यमातून देशाची वाढती सॉफ्ट पॉवर आपले जागतिक स्थान आणखी मजबूत करू शकते. प्रगत तंत्रज्ञान, वाढलेले स्वदेशी संरक्षण उत्पादन आणि जागतिक भागीदारांसोबत वाढलेले सहकार्य यामुळे भारताची संरक्षण क्षमता बळकट होईल. भारताची लोकसंख्या वाढत राहील, पण त्यात लक्षणीय लोकसंख्याशास्त्रीय बदलही होतील. भारतातील शहरी लोकसंख्या वाढण्याची अपेक्षा आहे. आपण शाश्वत, लवचिक आणि तांत्रिकदृष्ट्या प्रगत शहरे तयार करण्यावर लक्ष केंद्रित करणे आवश्यक आहे जे जीवनाचा दर्जा उत्तम प्रदान करतात.

या अनेक शक्यता असूनही नवीन वर्षात भारतालाही अनेक आव्हानांना सामोरे जावे लागणार आहे. श्रीमंत आणि गरीब यांच्यातील दरी कमी करण्यासाठी कर आकारणी, पुनर्वितरण आणि सामाजिक सेवांमध्ये भरीव सुधारणा आवश्यक आहेत. शाश्वत विकासासाठी सरकारच्या सर्व स्तरावरील भ्रष्टाचार दूर करणे महत्त्वाचे ठरेल. प्रगती होत असली तरी, रस्ते, रेल्वे, ऊर्जा आणि शहरी नियोजन यांसह पायाभूत सुविधांमध्ये मोठ्या प्रमाणावर गुंतवणूक करणे आवश्यक आहे.