ऑनलाईन गचाळपणा

   ऑनलाईन शिक्षण, डिजीटल इंडिया, वर्क फ्रॉम होम हे कोरोनामुळे वेगाने घडताना दिसत असले तरी ते केव्हाना केंव्हा होणारच होते. पण यामुळे आपण किंवा आपल्याकडील लोक किती बेजबाबदार आणि बिनधास्त आहेत, किती गचाळ आणि गबाळे आहेत याचे नमुनेही समोर येत आहेत. त्यामुळे आता ऑनलाईन असताना किंवा वर्क फ्रॉम होम करताना कसे प्रिपेअर असले पाहिजे हे शिकवण्याची वेळ आलेली आहे. आपण घरातून काम करत आहोत, ऑनलाईन शिक्षण घेत आहोत म्हणजे घरगुती गबाळेपणात काम केले तरी चालेल हा बावळट समज खोटा ठरवण्याची वेळ आलेली आहे.
     व.पु. काळेंची एक कथा होती. बदली नावाची. त्यात त्या भोळसट असलेल्या बँक कर्मचारी असलेल्याला दामलेंना एकबोटे नावाचे भूत भेटते. गुपचूपपणे घरात राहण्याचे वचन देउन ते सहकुटुंब रहायला येते. एकबोटेची फॅमिली त्याला मदतही करणार असते. एकबोटेंची भुतं घरात आल्यावर सगळे जीवनच बदलून जाते. पण हेच दामले त्या भुतांपासून सुटका करून घेण्यासाठी बदली मागून घेतात. तेंव्हा त्याचे कारण असते प्रायव्हसी. इतके दिवस भुतं आपल्याला दिसत नाहीत यामुळे निर्धास्त असलेल्या दामलेंना पण भुतांना सगळं दिसतं आहे याची जाणिव होते आणि ते बिथरतात. नेमकी तीच अवस्था आज या ऑनलाईन, वर्क फ्रॉम होमची दिसते आहे.
   याला निमित्त होते ते ऑनलाईन शिक्षणाचे. शाळेच्या बाईंचा गृपवर मेसेज पडला की, आज सायंकाळी साडेसहा वाजता पालकसभा आहे. खरं तर दरवर्षी पालकसभा म्हणजे शाळेत पालकांनी जायचे आणि शिक्षक सांगतील ते मुकाट ऐकायचे असे असते. पण यावर्षी प्रथमच ऑनलाईन मिटींग. त्यासाठी मॅडमनी गुगल मीटची लिंकही पाठवली. मिटींगच्या दिवशी सगळे हळुहळू जॉईन व्हायला लागले. पण त्यातूनच हा गबाळेपणा समोर आला.
काय पण पालक असतात. अर्थात ती त्यांची चूक नाही. कारण ऑनलाईन सभा आहे, आपण घरातूनच त्या सभेला जायचे आहे म्हणजे   कशाही अवतारात असलं तरी चालेल, असा पालकांचा समज. मिटींगच्या वेळी एकेक विभुती स्क्रीनवर यायला लागल्या. एक मातोश्री गाउनवरच केस मोकळे सोडून बसल्या होत्या. दुसरी माउली आपल्या अन्य मुलांना रागावत, गोंगाट करत कॅमेर्‍यापुढे होती. एका मातेच्या कडेला तिची दुसरी मुलगी मेकअपच करत होती. त्यामुळे सभा चालू असतानाच ती माता त्या मुलीला ओरडत होती. कोणी केस विंचरत होते. असे प्रकार हवा येउ द्या मध्ये बघायला ठिक, पण वास्तवात ते योग्य नाहीत. कारण   प्रत्येकाला स्क्रीनवर शाळेच्या बाई दिसत होत्या. पण बाईंना किंवा इतरांनाही आपण दिसणार आहोत हे समजले नसावे. त्यामुळे अत्यंत गबाळेपणाने काही पालक दिसले. अर्थात ही त्यांची चूक नाही. पण ऑनलाईन मिटीग असल्यावर किंवा घरातून शिक्षण घेतानाही पालकांनी आपण कामावर आहोत, शाळेत जाणार आहोत या भावनेने असले पाहिजे याचे भान नव्हते. आपण कॅमेर्‍यासमोर आहोत आणि बाकीचे आपल्याला पहात आहेत याची जाणिव नसल्याने अनेकांचे अवतार दिसून आले. त्यामुळे आता याचीही एक आचारसंहिता असावी हे शिकवण्याची वेळ येणार का?
   सोशल मिडीयावर या ऑनलाईन किंवा वर्क फ्रॉम होमवरून असंख्य जोक फिरताना दिसतात. घरातून कामे करणारी मंडळी बायकोला मदत करत आहेत. बर्म्युंडा किंवा उघडे बनियनवर बसले आहेत. पण समोर आपण बॉसलाही उघडेच दिसणार आहोत हे लक्षात घेतले जात नाही. यातील विनोदाकडे दुर्लक्ष करून आपण असा गबाळेपणा करायचा नाही हे लक्षात घेतले पाहिजे.
खरं तर वर्क फ्रॉम होम करणारांनी आपण ऑफीसला निघालो आहे हे लक्षात घेउन घरात ठराविक वेळ न कंटाळता बसले पाहिजे. घरात आहोत म्हणून कसेही आणि केव्हाही काम करून चालणार नाही. नवा बदल स्विकारत असताना त्याचे तंत्र पूर्णपणे समजून घेतले पाहिजे.
पालकसभेतही एक प्रश्न एका पालकाने विचारल्यावर, त्याचे उत्तर बाईंनी दिल्यावर पुन्हा पुन्हा तोच तो प्रश्न पालक विचारत होते. याचे कारण या ऑनलाईन सभेत आपल्याबरोबर अन्य पालक आहेत, तेही बोलत आहेत हेच कुणी समजून घेत नव्हते. त्यामुळे सभेतील प्रत्येक बोलणाराकडे, प्रत्येकाच्या प्रश्नांकडे लक्ष दिले पाहिजे आणि बाई काय सांगतात हे ऐकले पाहिजे याचे भान पालकांमध्ये नव्हते. ते निर्माण करण्याची गरज आहे.
   आपण ऑफीसला जातो आहे असे समजून आपल्या घरातील विशिष्ठ ठिकाणी बसले पाहिजे. तसेच विद्यार्थ्यांनीही घरातून अभ्यास करताना आपण शाळेत वर्गात बसलो आहे असे समजून अभ्यास करायचा आहे. ऑनलाईन शिक्षणाला मुलं बसली आहेत आणि कॅमेर्‍यापुढे मुले आहेत, एखादी क्लीप पहात आहेत. त्याचवेळी आईची हाक येते आणि सांगते की, जा रे बबड्या... दळट टाकून ये.  मुलं लगेच लॅपटॉप सोडून बाहेर पळत जातात. आपण अशा कामांना मुलांना शाळेत गेल्यावर बोलावतो का? आज ती घरात आहेत म्हणून असे वागणे चुकीचे आहे. तसेच मध्येच कुठलाही फोन घेणे, घरातील छोटी छोटी कामे करणे यात अडकून अभ्यासाकडे किंवा कामाकडे दुर्लक्ष होणार नाही याचे भान ठेवायला हवे. त्यामुळे हा ऑनलाईन गचाळपणा कमी करण्याचे शिक्षणही आता देण्याची वेळ आलेली आहे हे नक्की.
   आपण ऑफीसचे काम करतो आहोत. त्याचा आपल्याला मोबदला मिळणार आहे. तो प्रामाणिकपणे केला पाहिजे याची जाणिव देण्याची वेळ आलेली आहे. अर्थात ऑफीसात असतानाच कामचुकारपणा करणार्‍यांना घरातून काम करायची संधी मिळाली म्हणजे काय होणार? पण हे आपल्याला आता कायमस्वरूपी स्विकारायचे आहे. ही बदललेली लाईफस्टाईल आहे. कोरोना नसता आला तरी पर्यावरण, इंधन बचत या दृष्टीने आज ना उद्या हे करावेच लागले असते. आपण डिजीटल होत असताना, इंटरनेटच्या ई जगात वावरत असताना आपल्या घाणेरड्या सवयी, गबाळेपण सोडून देण्याची गरज आहे हे समजावण्याची वेळ आलेली आहे. यामध्ये प्रामाणिकपणे कष्ट घेतील, प्रयत्न करतील तेच टिकतील. विद्यार्थ्यांचेही तेच आहे. मुळातच आता स्वयंअध्ययनाला गती मिळणार आहे. शिक्षक हे पूर्णवेळ तुमच्या बरोबर नाहीत तर शंका येईल तेंव्हाच असणार आहेत. त्यामुळे हा बदल आपण स्वीकारायचा आहे आणि त्याची लवकरात लवकर सवय लावायची आहे. मास्क लावून हिंडायला आपण शिकलो आहोत, तसेच ऑनलाईन काम करत असताना घरात असतानाही कार्यालयात आहोत अशी शीस्त बाळगणे ही काळाची गरज आहे. तसेच शिक्षण घेताना आपण शाळेत आहोत असे समजून मोकाट होणे हे विद्यार्थी आणि पालक दोघांनीही समजून घेतले पाहिजे.