ट्रम्प भेटीमुळे भारताला संधी

अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष डोनाल्ड ट्रम्प त्यांच्या कुटुंबासह आजपासून म्हणजे २४, २५ फेब्रुवारी रोजी भारत दौºयावर येत आहेत. सोमवारपासून सुरू होणारा आठवडा हा ट्रम्प दौºयाने भारावलेला आणि दौºयाच्याच चर्चेने रंगलेला असणार आहे. मोदी-ट्रम्प जवळीकीमुळे आणि त्यांच्या गुजरात दौºयामुळे विरोधकांनी जोरदार टीका केली आहे, पण शेवटी एका मोठ्या महासत्तेचे नेते देशात येत आहेत, त्यामुळे आपणही थोडा समंजसपणा दाखवला पाहिजे. हे सर्व पक्षीयांनी लक्षात घेतले पाहिजे. प्रत्येकवेळी टीका केलीच पाहिजे, असे नाही. बाहेरच्यांसमोर घरातली भांडणे, वाद लांब ठेवले पाहिजेत, याचे भान सर्वांनी बाळगणे आवश्यक असते. आतापर्यंत म्हणजे १९५९पासून अमेरिकेच्या ६ अध्यक्षांनी भारताला भेट दिली आहे. ट्रम्प हे सातवे अध्यक्ष ठरले आहेत. यापूर्वी भारताला विविध देशांच्या पंतप्रधानांनी अनेकवेळा भेट दिली असली, तरी अमेरिकेसोबतचे भारताचे नाते पाहता डोनाल्ड ट्रम्प यांचा हा भारत दौरा विशेष मानला जात आहे.१९९० च्या दशकात सुरू झालेल्या जागतिकीकरणानंतर देशांतर्गत व्यापारासाठी अमेरिकेलाच नाही, तर जगातील अनेक देशांना भारत हा सर्वात महत्त्वाचा आणि लांब पल्ल्याचा साथीदार वाटू लागला आहे. गत आठवड्यात अमेरिकेने भारताला विकसित देशांच्या यादीतून बाजूला केले असले, तरी अमेरिकेसाठी भारत ही महत्त्वपूर्ण बाजारपेठ आहे आणि आपली व्यापारी गरज पूर्ण करण्याच्या हेतूनेच ट्रम्प यांनी या दौºयाचे आपल्या सत्ताकाळातील अंतिम टप्प्यात नियोजन केले आहे. अमेरिकेच्या राष्ट्राध्यक्षांची निवडणूक येत्या नोव्हेंबरपासून सुरू होईल. तत्पूर्वी ट्रम्प यांचा कार्यकाल संपलेला असेल. पुढची निवडणूकही ते लढणार असल्याचे संकेत आहेत, त्यामुळे अमेरिकास्थित भारतीय मतदारांना आपल्याकडे वळवण्यासाठीच या दौºयाचा घाट घातला असल्याचे बोलले जात आहे, पण तो त्यांचा राजकीय हेतू असला, तरी आपल्याला त्याचा काही लाभ मिळतो का?, हे पाहणेही आवश्यक आहेच.अर्थात यानिमित्ताने, भारत आणि अमेरिकादरम्यान सप्टेंबर २०१९ मध्ये स्थगित झालेला व्यापारविषयक संवाद पुन्हा सुरू होणे ही एक स्वागतार्ह बाब आहे. विशेषत: गेल्या काही महिन्यांमध्ये नियार्तीत झालेली घट आणि अर्थव्यवस्थेचा ढासळलेला वेग पाहता, ही भेट आणि चर्चा दोन्ही देशांसाठी उपयुक्त ठरत आहे. कोरोनामुळे सध्या चीन सर्व बाजूने कमकुवत पडत असतानाच अमेरिकेने भारतासमोर व्यापार करारासाठी चर्चा करणे हे आंतरराष्ट्रीय बाजारात भारताची मान उंचावणारे आहे. ही भारतासाठी संधी आहे. त्यात कोणी खोडा घालायची गरज नाही. दोन्ही देशांना द्विपक्षीय व्यापार वाढवण्यासाठी सद्यपरिस्थितीत मोठी संधी आहे. त्यांच्या दौºयापूर्वीच दिल्लीच्या सुरक्षेसाठी भारत अमेरिकेकडून नॅशनल अ‍ॅडव्हान्स सरफेस टू एअर मिसाइल सिस्टीम खरेदी करण्याच्या तयारीत असल्याचे वृत्त समोर येते आहे. भारत याचा उपयोग स्वदेशी, रशियन आणि इस्रायली प्रणालींसोबत मिळून एक बहुस्तरीय ढाल बनवण्यासाठी करू शकेल. या सुरक्षा प्रणालीमुळे राजधानी दिल्ली केवळ मिसाइल हल्ल्यापासूनच नाही, तर ड्रोन आणि बॅलेस्टिक मिसाइलपासूनही सुरक्षित राहील. परिणामी, दिल्लीत दहशतवादी हल्ले घडवून आणणे दहशतवाद्यांना अशक्यप्राय होईल. अमेरिका आपल्या तब्बल सहा हजार कोटी रुपयांच्या परदेशी लष्करी साहित्य विक्री कार्यक्रमांतर्गत भारताला संरक्षण साहित्याची विक्री करणार आहे. यासाठी अमेरिकेकडून भारताला स्वीकृतीपत्राचा अंतिम मसुदा जुलै-आॅगस्ट महिन्यापर्यंत मिळण्याची शक्यता आहे. असे असले, तरी ट्रम्प यांच्या दौºयात त्याबाबत अंतिम निर्णय होण्याची शक्यता आहे. करार झाल्यानंतर पुढच्या चार वर्षांमध्ये अमेरिकेकडून ही सुरक्षा प्रणाली भारताकडे हस्तांतरित केली जाईल.त्याचप्रमाणे विविध मालांच्या निर्यातीसाठी भारताच्या बाजारपेठेत प्रवेश मिळण्याचा अमेरिका आग्रह करत आहे. भारत भेटीत यावर काही निर्णय होणे अपेक्षित आहेत. दोन्ही देशांमध्ये स्वदेशी वस्तूंसाठीचा आग्रह वाढत असल्यामुळे तणाव वाढत आहे. यामुळे नवीन व्यापारी करारात निर्माण झालेले प्रश्न सोडवावे लागतील. ट्रम्प भारताच्या आयातीवरील कर प्रणालीबद्दल नाखूश आहेत. मुख्यत: अमेरिकेतील हर्ले डेव्हिडसन मोटार सायकलींवरील उच्च जकात कराबद्दल त्यांनी भारताला टॅरिफ किंग म्हटले आहे. अमेरिकेने विशेषत: डाळींवरील कर कपात करण्याची मागणी केली आहे, तसेच भारताने काही डाळींच्या आयातीवर बंदी घातली आहे. त्याबद्दल जागतिक व्यापार समिती आणि आॅस्ट्रेलिया, कॅनडा यांच्याकडे तक्रार केली आहे. अमेरिकेतून भारतात येणाºया वैद्यकीय उपकरणांवर भारताने कर कपात करावी आणि भारताचे त्या उपकरणांच्या किमतींवर नियंत्रण नसावे, असाही एक प्रस्ताव अमेरिकेने भारतासमोर ठेवला आहे. भारतात येणाºया वैद्यकीय उपकरणांच्या आयातीत झालेली परिणामकारक वाढ पाहता यावर निर्णय घेताना आपला अंकुश या उपकरणांवर असणे नागरिकांच्या आरोग्याच्या दृष्टीने हिताचे आहे आणि म्हणूनच भारत यात तडजोड करणार नाही, हे स्पष्ट असताना याबाबत अमेरिका काय मध्यम मार्ग काढेल, हे पाहावे लागेल.ट्रम्प यांचा हा दौरा आगामी निवडणूक डोळ्यासमोर ठेवूनच असल्याने आपल्याला काही मोबदला मिळतो का?, याचा विचार करावाच लागेल. आणि पंतप्रधान मोदींनी तो केला असल्याशिवाय एवढा मोठा घाट घातला जाणार नाही हे नक्कीच. आज अमेरिकेत भारतवंशी नागरिकांची संख्या ३८ टक्क्यांनी वाढली आहे. त्यामुळे अमेरिकेतील स्थायिक भारतीय ट्रम्प यांच्यासाठी आगामी निवडणूक सोपी करू शकतात. वाढलेल्या भारतीय लोकसंख्येत तेलंगणा, आंध्र, गुजरात, केरळ, पंजाब राज्यातील अनेक लोक असून, गुजरातमध्ये आयोजित नमस्ते ट्रम्प या कार्यक्रमामागे अमेरिकेची निवडणूक हाच मुद्दा महत्त्वाचा असणार आहे. म्हणूनच भारतासाठी ही भेट काही मुद्यांवर लाभदायक ठरू शकते. काश्मीर मुद्यावर मध्यस्थी करण्याच्या ट्रम्प यांच्या इच्छेला भारताने नकार दिला असला, तरी सौदीकडून भारताला होत असलेला तेल पुरवठा, इराणच्या मिसाइल कार्यक्रमामुळे त्रस्त झालेल्या ट्रम्प यांच्यासाठी भारत, इराण, अमेरिका संबंधात मध्यस्थी करू शकेल. अमेरिकेच्या निवडणुकीत भारतीयांच्या सहभागासाठी ट्रम्प यांची ही भेट जशी महत्त्वपूर्ण आहे, तशीच ती दक्षिण आशियासाठीही खास आहे. वस्तुत: तीन आठवड्यांपूर्वी परराष्ट्र मंत्र्यांची बैठक रियाधमधील इस्लामिक सहकार संघटनेत झाली. या बैठकीत सौदी अरेबियाकडून दबाव आल्यानंतर काश्मीरचा मुद्दा चर्चेतून वगळण्यात आला होता, ज्यामुळे पाकिस्तान नाराज झाला होता. त्याचवेळी पाकिस्तानचे पंतप्रधान इम्रान खान यांनी अध्यक्ष ट्रम्प यांच्याशी झालेल्या तीन बैठकीत काश्मीरचा मुद्दा उपस्थित केला होता. त्यानंतर ट्रम्प यांनी दोन्ही देशांमध्ये मध्यस्थी करण्यास सहमती दर्शविली होती. तथापि, भारताने हा लवादाचा मुद्दा पूर्णपणे नाकारला होता. आता ट्रम्प स्वत: भारतात येत आहेत, आता यासंदर्भात ते आपली बाजू स्पष्ट करतील, अशी शक्यता आहे. काश्मीरच्या मुद्यावर अमेरिकेने अनेकवेळा भारताला पाठिंबा दर्शविला आहे. ट्रम्प यांचा हा भारत दौरा त्यांच्या निवडणूक प्रचाराचाच एक भाग आहे. ट्रम्प यांचा हा पहिला भारत दौरा आहे आणि ते सिनेटमध्ये त्यांच्याविरोधात सुरू असलेला महाभियोगाचा खटला निकाली निघाल्यानंतर येत आहेत. हा दौरा दोन्ही देशांचे संबंध अधिक वृद्धिंगत करण्याच्या दिशेने महत्त्वाचा ठरणार आहे. या दौºयामुळे भारत आणि अमेरिका यांचे द्विपक्षीय संबंध दृढ होतील, अशी आशा दोन्ही देशांनी व्यक्त केली आहे. जागतिकीकरणाचे धोरण स्वीकारल्यानंतर आजवर अमेरिकेचे राष्ट्राध्यक्ष भारतभेटीवर कधी आले आणि कधी गेले ते कळतही नव्हते, यावेळी मात्र देशाच्या कानाकोपºयांत ट्रम्प भारतात येणार हे आधीच कळले आहे. त्यामुळे या भेटीचे फलित काय असेल याची उत्सुकता सामान्य माणसाला आहे, तसेच विरोधकांचेही त्याकडे लक्ष लागून राहिले आहे.