पाकिस्तानशी संघर्षाच्या काळात, बनावट माहितीचा एक मोर्चाही उघडपणे वावरत आहे. इंटरनेट माध्यमांद्वारे निराधार माहितीचा भडिमार होत आहे. अनेक देशांनी माहितीला आपली ताकद म्हणून साकारले आहे आणि ते शस्त्र बनवले आहे, तर पाकिस्तानने दहशतवादाच्या धोरणासोबत खोट्या कथा रचण्याचे स्वत:चे मॉडेल तयार केले आहे. गेल्या दिवशी परराष्ट्र सचिव विक्रम मिस्त्री यांनी असेही म्हटले होते की, पाकिस्तान त्याच्या जन्मापासूनच खोटे बोलत आहे.
इतर अनेक देशांमध्ये, ट्रोल किंवा बॉट्ससारख्या माध्यमातून खोट्या बातम्या तयार केल्या जातात, परंतु पाकिस्तानमध्ये, जबाबदार पदांवर असलेले लोक याचे सूत्रधार आहेत. याचे पुरावे वेळोवेळी समोर येत राहतात. उदाहरणार्थ, जेव्हा एका आंतरराष्ट्रीय टीव्ही चॅनेलच्या एका अँकरने पाकिस्तानी संरक्षणमंत्र्यांना भारतीय विमाने पाडण्याच्या त्यांच्या दाव्याचे समर्थन करण्यासाठी पुरावे मागितले तेव्हा त्यांनी हास्यास्पदपणे सांगितले की, हे सर्व ‘सोशल मीडिया’वर उपलब्ध आहे.
जर आपण एकूणच पाहिले तर, पाकिस्तान दहशतवादासोबत प्रचाराच्या बाबतीत कुख्यात दहशतवादी संघटना आयएसची रणनीती स्वीकारत असल्याचे दिसते. आयएसने दहशतवादाला प्रोत्साहन देण्यासाठी माहिती युद्धाला एक नवीन रूप दिले आहे. यावरून स्पष्ट होते की, दहशतवाद आणि बनावट माहिती ही मानसिक आणि संकरित युद्धात खोलवर जोडलेली शस्त्रे आहेत. आयएसने आपल्या तावडीत अडकलेल्या लोकांना विविध प्रकारचे छळ दिले आहेत आणि त्याच्याशी संबंधित साहित्याचा मोठ्या प्रमाणात प्रचार केला आहे. २०१६ मध्ये इराकमधील मोसुलवरील हल्ल्यातही त्याचा परिणाम दिसून आला. तेथे मोठ्या संख्येने प्रशिक्षित अमेरिकन सुरक्षा कर्मचारी आणि इतर सुरक्षा संरचना असूनही, आयएसआयएसची भीती इतकी प्रबळ होती की सुरक्षा रेषा विखुरली गेली आणि आयएसआयएसला शहर ताब्यात घेण्यात फारच कमी प्रतिकार करावा लागला. मोसुलवरील हा कब्जा भविष्यातील मानसिक युद्धांसाठी एक उदाहरण म्हणून सादर करण्यात आले.
दहशतवादाप्रमाणे, माहिती युद्धही युद्धकाळात मर्यादित नाही, तर शांतता किंवा सामान्य काळातही त्याचा परिणाम दर्शवू शकते. नागरिकत्व सुधारणा कायदा म्हणजेच सीएए विरुद्ध पाकिस्तानची प्रचार मोहीम हे त्याचे एक मोठे उदाहरण आहे. पाकिस्तानमधील जबाबदार पदांवर आणि अधिकार संस्थांवर असलेल्या लोकांच्या हातून सीएएविरोधी निदर्शनांच्या वेळी बनावट माहिती पसरवून भारताला मुस्लीमविरोधी म्हणून चित्रित करण्याचा प्रयत्न करण्यात आला होता. त्यात काँग्रेससारख्या पाकसमर्थक पक्षांचाही हात आहे.
अशा प्रकारे, पाकिस्तानने शांततेच्या काळातही खोटे आख्यान रचून भारताला अस्थिर करण्याचा कट रचला. दहशतवाद आणि माहिती युद्धातील आणखी एक समानता म्हणजे याद्वारे केवळ सैनिकांनाच नव्हे तर सामान्य नागरिकांनाही लक्ष्य केले जाते आणि देशाला आतून तोडण्याचा प्रयत्न केला जातो. पहलगाम दहशतवादी हल्ला हा याचा एक भक्कम पुरावा होता, जिथे दहशतवाद्यांनी केवळ धार्मिक ओळखीच्या आधारावर लोकांची हत्या केली नाही तर त्यांना मोदींना जाऊन सांगण्यास सांगितले. यामागील त्यांचा हेतू देशाचे विभाजन करणे आणि हत्याकांडासोबतच त्याचे मनोबल तोडणे हा होता.
जे लोक थेट लढाई लढू शकत नाहीत, ते दहशतवाद आणि माहिती युद्धाचा म्हणजेच बनावट बातम्यांचा अवलंब करतात आणि पाकिस्तान हे अनेक दशकांपासून करत आहे. उदाहरणार्थ, दहशतवादाला राज्य धोरणाचा भाग बनवले असूनही, पाकिस्तान सतत ते नाकारत आहे. त्याचे हे वास्तव जगासमोर वारंवार उघड झाले आहे. बनावट बातम्यांनी सुसज्ज माहिती युद्धही दहशतवादी मार्गाने लढले जाते, ज्यामध्ये खोटे अकाउंट किंवा अनधिकृत माध्यमांद्वारे खोटे बोलले जाते. केवळ प्रतिस्पर्ध्यासमोर कमकुवत देशच याचा अवलंब करतात.
भारताच्या सामरिक क्षमतेसमोर पाकिस्तान कुठेही टिकू शकत नसल्यामुळे, दहशतवाद आणि बनावट माहितीचा अवलंब करण्याशिवाय त्याच्याकडे दुसरा पर्याय उरला नाही. बनावट माहिती प्रसारित करण्यासाठी इंटरनेट मीडियाचा उदय एक मोठा आधार म्हणून उदयास आला आहे. येथे प्रत्येक जण आपल्या दृष्टिकोनासह उपस्थित आहे, जरी त्याचा तथ्यांशी काहीही संबंध नसला तरीही. जेव्हा लोक षड्यंत्र सिद्धांत आणि एआय-आधारित डीपफेकद्वारे वापरकर्त्यांना कोणत्याही प्रकारे आमिष दाखवून नफा कमावण्याचा प्रयत्न करतात, तेव्हा या प्रयत्नात सत्याचा बळी देणे अगदी स्वाभाविक आहे. नंतर लोक त्यांच्या स्वत:च्या इच्छेनुसार दिशाभूल केले जातात.
आणखी वाईट म्हणजे एकदा कोणी चुकून अशा बनावट माहितीच्या वर्तुळात आला की, अल्गोरिदम पुन्हा तीच सामग्री देऊ लागतो. इंटरनेट मीडियाचे अनेक प्लॅटफॉर्म त्यावर उपाय प्रदान करण्याचा दावा करतात, परंतु त्यांची प्रभावीता खूपच मर्यादित असते. परिणामी, अनेक वेळा तथ्यात्मक गोष्टीही संशयाने पाहिल्या जातात. माहिती युद्ध मानवी मनावर आणि धारणांवर ज्या प्रकारे परिणाम करत असल्याचे पाहिले जाते ते पाहता, पाकिस्तानसारखा अपयशी देश भविष्यात त्याचा अवलंब करत असेल तर आश्चर्य वाटू नये.
बनावट बातम्यांच्या माहिती युद्धाला तोंड देण्यासाठी आवश्यक उपाययोजना करण्यात विलंब करू नये ही काळाची गरज आहे. यासाठी, एक प्रभावी आणि विश्वासार्ह माहिती प्रणाली स्थापित करावी लागेल, जी जलद आधारावर खोट्या माहितीचा प्रतिकार करू शकेल. आॅपरेशन सिंदूरच्या माहितीसाठी परराष्ट्र सचिवांच्या नेतृत्वाखालील भारतीय लष्कर आणि हवाई दलाच्या महिला अधिकाºयांच्या पत्रकार परिषदेत अशा प्रभावी यंत्रणेची झलक दिसून आली. ज्या काळात बहुतेक लोक इंटरनेट माध्यमांवर अवलंबून असतात, सरकार बनावट माहितीबाबत सावध होत असताना, बनावट माहिती ओळखण्यास सक्षम होण्यासाठी नागरिकांना सक्षम बनवले पाहिजे. यासाठी जागरूकता मोहिमाही उपयुक्त ठरतील. एआयआधारित तथ्य तपासणी युनिट्ससह, प्रगत देखरेख प्रणाली आणि एआयसज्ज प्रणालींमध्येही गुंतवणूक करावी लागेल जी खोटे पकडण्यात प्रभावी आहेत.
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा