सांस्कृतिक विविधतेचा अनोखा उत्सव

काशी तमिळ संगमची तिसरी आवृत्ती शनिवारपासून सुरू झाली आहे. भारताच्या विविधतेतील एकतेचा हा आणखी एक पुरावा आहे. १५ ते २४ फेब्रुवारीदरम्यान आयोजित हा अनोखा सांस्कृतिक संगम काशी आणि तामिळनाडू या देशातील दोन सर्वात प्राचीन आणि आध्यात्मिकदृष्ट्या समृद्ध प्रदेशांना एकत्र आणतो. विविधतेतील एकता म्हणतात ती इथे दिसून येणार आहे. आजवर या देशात आर्य द्रविड संघर्षाच्या चर्चा केल्या गेल्या. पण आर्य द्रविड यांच्यातील एकजुटीतून फार काही साध्य करता येईल याची ही साक्ष आहे.

हा अनोखा सांस्कृतिक संगम भूगोलाच्या पलीकडे खोलवर असलेल्या संस्कृतीचे महात्म्य वाढवतो. काशी तमिळ संगमचे उद्घाटन २०२२ मध्ये पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांच्या हस्ते झाले. यंदाच्या सांस्कृतिक कार्यक्रमाची ही तिसरी आवृत्ती आहे. स्वातंत्र्याच्या अमृत महोत्सवाचा एक भाग म्हणून सुरू करण्यात आलेला भारत सरकारचा हा उपक्रम एक भारत-श्रेष्ठ भारताची भावना कायम ठेवतो.

केंद्रीय शिक्षण मंत्री धर्मेंद्र प्रधान यांनी जाहीर केले की, भारतातील सर्वात आदरणीय संत महर्षी अगस्त्यार (अगस्त्य) यांच्या स्मरणार्थ या कार्यक्रमाची तिसरी आवृत्ती साजरी केली जाईल. महर्षी अगस्त्य यांचा बौद्धिक पराक्रम तमिळ भाषा आणि साहित्य, सामायिक मूल्ये, ज्ञान परंपरा आणि वारसा यांचा पाया आहे.

या वर्षी काशी तमिळ संगमला विशेष महत्त्व आहे, कारण त्याचा कार्यक्रम महाकुंभाशी जुळतो आणि अयोध्येतील श्रीराम लल्लाच्या ‘प्राण प्रतिष्ठा’नंतरचा हा पहिला संगम आहे. महाकुंभ आणि श्री अयोध्या धामच्या पार्श्वभूमीवर आणि महर्षी अगस्त्य यांच्यावर मुख्य लक्ष केंद्रित करून काशी तमिळ संगम एक उत्कृष्ट अनुभव देईल.

यामुळे तामिळनाडू आणि काशी, भारतातील दोन सर्वात जुनी शैक्षणिक आणि सांस्कृतिक वारसा केंद्रे यांच्यातील संबंध अधिक घट्ट होतील, जसे पूर्वी कधीही नव्हते. काशी तमिळ संगम ३.० साठी तामिळनाडूमधून सुमारे १,००० प्रतिनिधी आणण्याची सरकारची योजना आहे. यामध्ये तरुणांच्या सहभागाला प्रोत्साहन देण्यावर विशेष भर देण्यात आला आहे. काशी तमिळ संगम दरम्यान, उपस्थितांना काशी आणि तामिळनाडू या दोन्ही राज्यांतील उत्कृष्ट कला अनुभवायला मिळतील.

तमिळ संत, ऋषी आणि विद्वानांनी शतकानुशतके काशीला भेट देऊन तेथील आध्यात्मिक आणि शैक्षणिक परिदृश्य समृद्ध केले आहे. तमिळ समाजाने काशीला पवित्र स्थान मानले आहे. ज्ञान आणि परंपरांची ही देवाणघेवाण परस्परांत झाली आहे. आदि शंकराचार्यांपासून ते महान कवी सुब्रमण्यम भारतीय यांच्यापर्यंत काशीतील तमिळ सांस्कृतिक पाऊलखुणा खोल आणि चिरस्थायी आहे. महान तमिळ साहित्यिकांपैकी एक महाकवी भारतीय यांचे घर हे काशीमधील हनुमान घाटाच्या काठावर वसलेले तीर्थक्षेत्र आहे. काशी आणि तामिळनाडूचे नाते शतकानुशतके जुने आहे. तमिळ संत कुमारगुरुपारा देसीकर यांनी १७ व्या शतकात हनुमान घाट येथे कुमारस्वामी मठाची स्थापना केली, ज्यामुळे काशीमध्ये तमिळ अस्तित्व प्रस्थापित झाले.

श्रीकासी नटुकोट्टाई नागरथर सतराम यांनी २०० वर्षांहून अधिक काळ काशी विश्वनाथ मंदिरात प्रसादाची सोय केली आहे. काही फुटीरतावादी शक्तींनी आपली सामाजिक जडणघडण बिघडवण्याचा प्रयत्न केला आहे आणि त्या अनुषंगाने एका प्रदेशाला दुसºया प्रदेशाविरुद्ध, एका भाषेच्या विरुद्ध दुसºया प्रदेशाला लढवण्याचा प्रयत्न केला आहे.

मात्र, पंतप्रधान मोदींच्या दूरदर्शी नेतृत्वाखाली भारताने एकता, विकास आणि सर्वसमावेशकतेच्या मार्गावर जोरदार काम केले आहे. सबका साथ, सबका विकास, सबका विश्वास, सबका प्रयास हे व्हिजन हे राष्ट्रीय धोरणांना आकार देणारे मार्गदर्शक तत्त्व आहे, जे प्रत्येक समुदाय आणि प्रदेशासाठी समान प्रगती सुनिश्चित करते.

पंतप्रधान मोदी यांनी सातत्याने भाषिक आणि सांस्कृतिक सौहार्दाचे समर्थन केले आहे. त्यांची तमिळ संस्कृतीशी असलेली ओढ सर्वश्रुत आहे. त्यांची भाषणे अनेकदा तमिळ साहित्य, भाषा आणि परंपरा यांच्या समृद्ध वारशावर प्रकाश टाकतात. तमिळ ही जगातील सर्वात प्राचीन भाषांपैकी एक आहे, जी संपूर्ण देशासाठी अभिमानाची बाब आहे, यावर त्यांनी वारंवार जोर दिला आहे. सिंगापूरमधील तिरुवल्लुवर कल्चरल सेंटरची स्थापना आणि जकार्ता येथील मुरुगन मंदिरात महाकुंभ अभिषेक समारंभात त्यांचा सहभाग याद्वारे तमिळ इतिहासाचे जतन आणि आदर करण्याची त्यांची वचनबद्धता दिसून आली.

वाराणसीमध्ये काशी तमिळ संगम-२०२३चे उद्घाटन करताना, पंतप्रधानांनी कन्याकुमारी-वाराणसी तमिळ संगम ट्रेनला हिरवा झेंडा दाखवला आणि तिरुक्कुरल, मनिमेकलाई आणि इतर उत्कृष्ट तमिळ साहित्यकृतींच्या बहुभाषिक आणि ब्रेल अनुवादाचे लोकार्पण केले. भारतीय विचार आणि संस्कृती या दक्षिण-पश्चिम प्रशांत महासागरातील लोकांच्या जवळ आणण्यासाठी त्यांनी गुजरातीमध्ये तिरुक्कुरल आणि पापुआ न्यू गिनीची टोक पिसिन ही भाषा सोडली. हा उपक्रम तामिळनाडूशी असलेले सखोल नाते अधिक मजबूत करतो आणि भारताच्या समृद्ध वारशाचे जतन आणि संवर्धन करण्यासाठी व्यापक बांधिलकी अधोरेखित करतो.

काशी-तमिळ संगमच्या तिसºया टप्प्यात तामिळनाडूतील हजारो सहभागी राष्ट्राला जोडणाºया शाश्वत बंधांचे साक्षीदार होतील. हा कार्यक्रम केवळ एक उत्सव नाही, तर आपल्या सामूहिक अस्मितेची पुष्टी करणारा आहे. पंतप्रधान मोदींच्या नेतृत्वाखाली भारत सांस्कृतिक सर्वसमावेशकतेच्या मार्गावर चालत आहे, जेणेकरून प्रत्येक भाषा, प्रत्येक परंपरा आणि प्रत्येक समुदायाला आपल्या राष्ट्रीय कथनात योग्य मान्यता मिळावी. आज आपण काशी तमिळ संगम २०२५ साजरे करत असताना आपण हे लक्षात ठेवूया की, आपली विविधता हे आव्हान नाही, तर जपण्याचा खजिना आहे. काशी आणि तामिळनाडूची एकता ही भारताची एकता आहे. तो वारसा आपण नेहमी साजरा केला पाहिजे. दशकानुदशके ब्रिटिशांच्या नीतीचे अनुकरण करणाºया काँग्रेसने उत्तर भारत आणि दक्षिण भारत अशी केलेली विभागणी अखंड भारतात करण्याच्या प्रक्रियेसाठी ही बाब अभिमानास्पद आहे.