सोडवण करा संसाराची

वारीमधील पालखी सोहळा हा एक अविस्मरणीय असा अनुभव असतो. या पालखी सोहळ्यास हैबतराव बाबांचे परिश्रम फार मोलाचे आहेत. त्यांच्यासोबत खंडोजी बाबा यांनीही या सोहळ्याची मनोभावे सेवा केली आहे. पुढे या सेवेत त्यांचे एक टाळकरी सोबती शेडगे यांचाही सहभाग होता म्हणून या दोन्ही दिंडयाचा मान मोठा आहे. पहिली दिंडी असते ती आळंदीकरांची, दुसरी खंडोजी बाबांची तर तिसरी शेडगे बाबांची असा हा दिंडयांचा क्रम असतो. त्यामागे इतर दिंडया असतात.
   या वारीचे आणि दिंड्यांचे नियोजन इतके व्यवस्थित कसे होते? हा प्रश्‍न सर्वांना नेहमीच पडतो. छोटासा लग्नकार्याचा समारंभ असला तरी त्यात मानपान, रूसवे फुगवे असतात.कोण आधी, कोण पुढे यावरून वाद होतात. पण इथे तसे कधीच होत नाही. कारण सर्वजण एकसमान असतातात. सन १८५२ सालापासून पंच कमिटीने दिलेल्या क्रमानुसारच दिंडया चालत असतात. वीणा मंडपात माऊलींची चांदीची पालखी ठेवलेली असते. त्यात माऊलींच्या चांदीच्या पादुका स्थानापन्न करतात. या वेळी संपूर्ण देऊळवाडा दिंडया-पताका, टाळ, मृदुंग, वीणा आणि ‘ज्ञानोबा माऊली तुकाराम’ या नामघोषाने दुमदुमलेला असतो. देऊळवाडयात प्रदक्षिणा घालतेवेळी पालखी सिद्धेश्वराच्या देवळाजवळ थांबली की हजारो वारकर्‍यांचे डोळे सिद्धेश्वराच्या कळसावर स्थिरावलेले असतात. कळस हलला की, पालखी झपाटयाने देऊळवाडयाबाहेर पडते.
     देऊळवाडयाच्या महाद्वारात चौघडा, घोडे, दिंडया आपल्या वर्षानुवर्षाच्या क्रमानुसार चालत असतात. पुढे प्रदक्षिणा मार्गावरून हजेरी लावत मारुती मंदिर, गावचावडी, शाळेचा मधला हॉल करत पालखी रात्री दहा वाजता आपल्या आजोळ घरी म्हणजे गांधी वाडयात येते. तिथे आरती करून साखर, पान-विडा वाटला जातो. रात्री माऊलींचा मुक्काम गांधी वाडयातच असतो. तिथे नित्याची भजने आणि जागर होतो. रात्रभर माऊलींचे भक्त इथे दर्शनासाठी येत असतात. या वेळी पालखीबरोबर असणारे चौपदार पुढील कार्यक्रम काय आहे हे जाहीर करतात. या सगळ्यांचे नियोजन फार महत्त्वाचे असते. त्यांची आज्ञा ही शिरसावंद्य मानून मोठ्या श्रद्धेने वारकरी त्याचे पालन करतात म्हणून कसलीही गडबड होत नाही.
वारीतील उभे रिंगण आणि गोल रिंगण या प्रथा अतिशय मानाच्या आणि आनंददायी अशाच असतात. यातील उभी रिंगण ही  चांदोबाचा लिंब,  बाजीरावाची विहीर आणि पादुकांजवळ  होत असतात. तर वारीतील गोल रिंगण ही  सदाशिवनगर,  खुडुसफाटा , ठाकूरबुवाची समाधी,  बाजीरावाची विहीर येथे होत असतात. या रिंगणाचे दर्शन घेण्यासाठीही गावोगावाहून भाविक येत असतात. या रिंगणात साक्षात माउलींचे दर्शन होते.
   दिंडीत वारकर्‍यांचे चालणे-बोलणे, खाणे-निजणे, सारे काही माऊलींच्या संगतीत असते. माझी माऊली, आमची ज्ञानाई अगदी जवळ, होय अगदी सोबत असते. त्यामुळे या सार्‍या वारकर्‍यांचे मन निश्चिंत आणि निवांत होते.     शिकल्या-सवरल्या लोकांना या सगळ्याचे मोठे अप्रूप वाटते.
पंढरीच्या वाटेवर पुणे शहराचे महत्त्व मोठे. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या पुण्याईने खरे तर हे शहर वसले आणि पेशव्यांच्या पराक्रमाने विस्तारले. अशा या पुण्यभूमीत माऊली ज्ञानेश्वर महाराज आणि जगद्गुरू तुकाराम महाराज यांच्या पालख्या येऊन पोहोचतात. रस्त्याच्या दुतर्फा पुणे-मुंबईच्या श्रद्धाळू लोकांची गर्दी जमते. कुणी दिंडीतील लोकांवर फुले उधळत असतात तर कुणी वारक-यांना बिस्किटे वा फळे वाटण्यात आनंद मानतात. बरीच पुणेकर मंडळी तर वेशीपासूनच दिंडीच्या बरोबर चालताना दिसतात.
 यामध्ये मोठी मजेची गोष्ट म्हणजे त्या सगळ्या शहरी लोकांना या वारकर्‍यांचा गाव-खेडयातील लोकांचा हेवा वाटतो. बघा ना माऊली, शहरात चांगले सुखाचे जीवन जगणार्‍यांना या ओबडधोबड वारकर्‍यांचा हेवा वाटतो. का ठाऊक आहे का?, कारण हे सारे वारकरी घरा-दाराच्या जबाबदारीला काही काळासाठी तरी का होईना, दूर करू शकतात. प्रपंचातून बाहेर पडून अगदी मुक्त आनंद घेत असतात. त्यामुळे ज्यांना संपूर्ण वारी करणे शक्य नसते असे अनेकजण पुण्या मुंबईहून गाडी करून ही रिंगण पाहण्यासाठी येत असतात. पंढरपुरात जाता येत नाही म्हणून लोणंद, फलटण, तरडगांव अशा ठिकाणी येवून पालखीचे दर्शन घेत असतात. रिंगणाचा आनंद घेतात आणि समाधान मानतात.  या वारीमधून जाणे शहरातील भल्या-भल्या लोकांना ते शक्य होत नाही. दुसरी मोठी गोष्ट म्हणजे वारकरी संतांच्या संगतीत असतात. त्यामुळे हे सारे वारकरी खूप भाग्यवान आहेत याचा हेवा वाटतो सर्वांना. अहो दिंडीत वारकर्‍यांचे चालणे-बोलणे, खाणे-निजणे, सारे काही माऊलींच्या संगतीत असते. त्यांची माऊली, त्यांची ज्ञानाई अगदी जवळ,  अगदी सोबत असते. त्यामुळे  वारकर्‍यांचे मन निश्चिंत आणि निवांत होते. शिकल्या-सवरल्या लोकांना या सगळ्याचे मोठे अप्रूप वाटते, पण खरे सांगायचे तर संतांच्या उपदेशाने हे असे ‘सोडता’ येणे शक्य असते. मायापाश किंवा मोहपाश सोडण्यासाठी नामदेव महाराज सांगतात,
सर्व सावधान होऊनी विचारा|
सोडवण करा संसाराची|्|१्|्|