कोणत्याही अपयशानंतर माणूस त्या अपयशात आपण कुठे कमी पडलो यापेक्षा त्याचे खापर दुसºयावर कसे फोडता येईल याकडे लक्ष देतो. त्यामुळे तो अधिकाअधिक अपयश मिळवत राहतो, त्यातून वैफल्यावस्था येते, नैराश्याने ग्रासले जाते. सध्या काँग्रेसचे नेते राहुल गांधी आणि त्यांच्या मित्र पक्षातील अनेकांची अवस्था अशीच झालेली आहे. जनतेने आपल्याला नाकारले आहे, ते का नाकारले आहे याचा अभ्यास करण्याऐवजी निवडणूक आयोग, ईव्हीएम यावर खापर फोडण्याचे राजकारण चालू आहे ते त्यांच्यासाठी घातक आहे. त्यांनी आपली परिस्थिती सुधारण्यासाठी अभ्यास केला पाहिजे आणि आपण कुठे कमी पडलो याचा शोध घेतला पाहिजे.
असे म्हटले जाते की, माणूस स्वत:च त्याच्या जीवनाचा शिल्पकार असतो, म्हणून आपण सर्वांनी आपले जीवन आपल्या आवडीनुसार बनवले आहे असे म्हणणे योग्य ठरेल, परंतु जेव्हा आपल्यासोबत काही चुकीचे किंवा अवांछित घडते, तेव्हा आत्मनिरीक्षण न करता, आपण लगेच एखाद्याला दोष देतो. आपण सर्व जण आपल्या समस्यांसाठी इतरांना दोष देण्यात आपला मौल्यवान वेळ आणि शक्ती वाया घालवतो हे कोणीही नाकारणार नाही, परंतु आपण प्रत्येक वेळी एखाद्याला दोष का द्यावे? ‘पडले तरी स्वत:च्या पायावर उभे राहणे’ हा मानवी स्वभाव आहे, म्हणजेच चुकीच्या अपराधापासून स्वत:ला वाचवण्यासाठी आणि त्याच वेळी स्वत:च्या (चुकीच्या) कृत्यांना समर्थन देण्यासाठी, तुम्ही एखाद्या व्यक्तीला, परिस्थितीला किंवा कोणत्याही बाह्य घटकाला बळीचा बकरा बनवता आणि स्वत:ला निर्दोष सिद्ध करता. ही आपल्या मनाची फसवणूक आहे. यातून आपण सुधारणार नाही तर अधिक अपयशाच्या दिशेने जाणार आहोत हे समजले पाहिजे. गेल्या दहा वर्षांत २०१४ आणि २०१९च्या निवडणुकीतील अपयशाचे मंथन केले असते, आंतर्मुख होऊन चिंतन केले असते तर काँग्रेस आणि राहुल गांधींना वैफल्य आले नसते. पण नोटबंदी, जीएसटी, अदानी, अंबानी, राफेल, चौकीदार चोर है, ईव्हीएम आणि आता निवडणूक आयोग यांच्यावर खापर फोडून आपल्या पायावर राहुल गांधी धोंडा पाडून घेत आहेत. आपल्याकडे ना कसला कार्यक्रम आहे, ना मतदारांना आश्वासित करू शकतील असे मुद्दे आहेत, तर मतदार का निवडून देतील. पण ईव्हीएम आणि निवडणूक आयोगाला बदनाम करणे म्हणजे हा मतदारांवरचा अविश्वास आहे. मतदारांनी कौल दिलेला आहे तो खोटा ठरवून मतदार आणखी जोराने ढकलण्याची शक्यता आहे हे राहुल गांधी का समजून घेत नाहीत? याचे कारण त्यांना वैफल्याने ग्रासले आहे.
पण दोष देण्याच्या या खेळात, आपण विसरतो की ‘कर्माच्या नियमानुसार’, जी व्यक्ती प्रथम स्वत:ला बदलते तिला आनंदाची देणगी मिळते. जर आपल्याला जीवनात आनंद आणि समाधान हवे असेल, यश हवे असेल तर दुसºयाची वाट पाहण्याऐवजी, आपण प्रथम स्वत:ला बदलले पाहिजे. सहसा लोक त्यांच्या आयुष्यातील त्रास आणि दु:खांसाठी इतरांना दोष देत राहतात आणि ‘जर अशा व्यक्तीने आपल्याशी असे केले नसते तर आपण आज या स्थितीत नसतो’ असे कुरकुरत राहतात, परंतु अशा वेळी लोक अनेकदा ‘प्रत्येक कृतीची विरुद्ध आणि समान प्रतिक्रिया असते’ हा सार्वत्रिक नियम विसरतात, म्हणून स्वत:कडे पाहण्याऐवजी, आपण समोरच्या व्यक्तीला सुधारण्याच्या धडपडीत आपली सर्व शक्ती वाया घालवत राहतो.
तसेच, जेव्हा आपल्याला दोष देण्यासाठी कोणी सापडत नाही, तेव्हा आपण हुशारीने परिस्थितीला दोष देऊ लागतो, परंतु असे करताना आपण हे विसरतो की सध्या आपल्या जीवनात ज्या काही परिस्थिती आहेत, त्या सर्व आपली स्वत:ची निर्मिती आहेत. म्हणूनच, ‘कर्मतत्त्वज्ञाना’नुसार, आज आपण जे काही अनुभवत आहोत ते भूतकाळात आपण केलेल्या काही कृतीचे किंवा चुकीच्या विचारांचे परिणाम आहेत, म्हणून जेव्हा आपल्याला आपल्या भूतकाळातील कर्माचा हिशेब चुकता करण्याची संधी मिळते, तेव्हा आपण आनंदाने त्याचा फायदा घेतला पाहिजे आणि स्वत:ला ओझ्यातून मुक्त केले पाहिजे, परंतु आपण असे करत नाही, का? कारण आपल्या आळशी स्वभावामुळे होणारी भावना आणि जबरदस्तीची दीर्घ प्रक्रिया टाळण्यासाठी, बहुतेक वेळा आपण दुसºयावर दोषारोप करतो. दोषारोप करण्याची सवय ही सर्वांगीण विकासातील एक प्रमुख अडथळा आहे, म्हणून शक्य तितके ते टाळणे आवश्यक आहे.
भारतीय जनता पक्ष काही एकाएकी सत्तेवर आलेला नाही किंवा त्यांना लॉटरी लागलेली नाही. पहिल्या निवडणुकीत ४० वर्षांपूर्वी फक्त २ खासदार होते त्यांचे. दोनवरून ३०० पर्यंत पोहोचण्यासाठी त्यांनी मेहनत घेतली आहे. ही मेहनत काँग्रेसची सत्ता असताना घेतलेली आहे. त्यांना जमते ते आपल्याला का जमू शकत नाही याचा विचार राहुल आणि विरोधकांनी केला पाहिजे. अप्रचार, फेक नेरेटिव्ह सेट करून, संविधान बदलणार, लोकशाही धोक्यात असल्या अफवा पसरवून उभ्या केलेल्या बागुलबुवाला मतदार फसत नाही. तुम्हाला का संधी द्यावी याचे उत्तर तुम्ही दिले पाहिजे. तुमचे विरोधक वाईट आहेत सांगण्यापेक्षा तुम्ही कसे चांगले आणि लायक आहात हे सांगायला हवे, नाहीतर नैराश्याशिवाय पदरी काहीही पडणार नाही.
प्रफुल्ल फडके/ अन्वय
कोणत्याही टिप्पण्‍या नाहीत:
टिप्पणी पोस्ट करा